Otizm Spektrum Bozukluğu ve Rekreasyon

KAVRAM Rekreasyon

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) oldukça geniş bir yelpazeye sahip, sosyal etkileşim ve sosyal davranışlarda bozukluklarla karakterize olan, tekrarlayan hareket, davranış kalıplarını ve ilgi alanlarını içeren gelişimsel bir bozukluktur. OSB’nin içerisinde farklı sınıflandırmalar bulunmakla beraber her birey kriterleri farklı oranda taşıdığından kendine özgü özellikler de ortaya çıkabilmektedir.

Türkiye'de OSB tanılı bireylerin rekreatif etkinlik ihtiyaçları öncelikle devlet, belediye desteği ve halk eğitim merkezleri bünyesinde açılan kurslarla sağlanmaktadır. Türkiye Özel Sporcular Spor Federasyonu da OSB tanısı almış bireylerin rekreasyon faaliyeti düzeyinden milli sporculuk düzeyine kadar olan organizasyonlarda yer almasını sağlamaktadır. 2000 yılında Türkiye Zihinsel Engelliler Spor Federasyonu ismiyle kurulmuş olan federasyon yüzme, atletizm, bocce, bowling gibi branşlarda etkinlikler düzenlemektedir. Ayrıca 2025 yılında yapılması planlanan SOBE Otizm Spor Oyunları’nın Türkiye’de ilk defa sadece otizmli bireylerin kendi aralarında yarışacakları bir organizasyon olacağı federasyon tarafından kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Tohum Otizm Vakfı, 2003 yılında kurulan ve ülkemizde OSB farkındalığının artması, erken tanı ve özel eğitim ihtiyacı gibi konularda destekler sunan bir vakıftır. Bugüne kadar pek çok proje ile OSB tanılı bireylerin rekreasyon aktiviteleri içerisinde bulunmasına katkı sağlamıştır. Bu etkinliklerin içinden müzik, resim, seramik atölyelerini içeren Okullarda Yaratıcılık Atölyeleri; Minecraft oyunu içerisinde gerçekleştirilen inşa çalışmalarını içeren ve akran birlikteliğini destekleyen Minecraft Projesi dikkat çekmektedir. Ayrıca Moritoys Oyuncak’ın altı kutu oyunu uyarlanarak otizmli çocuklara uygun hale getirilmiş ve oyunların otizmli bireylerle nasıl oynanacağı açıklanmıştır. Bu uygulama Türkiye’de bir ilktir ve İbrahim Bodur Sosyal Girişimcilik Ödülü’ne layık görülmüştür. 

Türkiye'de OSB ile ilgili sistemli çalışmaların 2000’li yıllarda yaygınlaşmaya başladığı görülmektedir. Bilinirliğin ve özel eğitime duyulan ihtiyacın farkındalığının artması son yıllarda OSB’ye özel vakıfların, eğitim kurumlarının, bakım ve rehabilitasyon merkezlerinin çoğalmasına sebep olmuştur. Bununla birlikte Ankara Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi gibi üniversitelerin bünyelerinde otizm özelinde Uygulama ve Araştırma Merkezİ bulundurdukları görülmektedir. Bu doğrultuda otizmli bireylerin bilişsel, duyuşsal, psikomotor gelişimlerine katkı sağlaması için rekreasyon uygulamalarından da daha fazla faydalanmak gerektiği vurgulanmalıdır. Ancak OSB tanılı bireylerde görülen iletişim kurmada isteksizlik ve yetersizlik, etrafa karşı ilgisizlik, yalnızlığı tercih etme gibi sosyal etkileşim ile ilgili eksiklikler söz konusu bireyleri rekreasyon aktivitelerine çekmek konusunda zorluklar oluşturabilmektedir. Bununla birlikte OSB’nin yaygın özelliklerinden olan rutinlere bağlı kalma, alışkanlıkları devam ettirme isteği bireyleri yeni bir şey deneme konusunda zorlayabilmekte ve ebeveynler özellikle açık alan rekreasyonu çerçevesindeki etkinliklerde çocuklarının güvenlikleri konusunda endişe hissettiklerinden katılımı kısıtlayabilmektedirler. TODEV Otizm Vakfı ve Otizm Dernekleri Federasyonu’nun çalışmaları ile ülkemizde ‘Otizm ve Engelli Dostu Otel’ olarak anılan Vogue Hotel Supreme bu alanda bir ilki gerçekleştirmiştir ve turizm tesisleri için bir örnek oluşturmuştur. Bu gibi projelerin artması, toplumun bilinçlendirilmesi, ebeveynlerin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi ile birlikte OSB tanılı bireylerin farklı rekreatif faaliyetleri içerisinde bulunmaları desteklenmelidir. Böylelikle rekreasyonun engelli bireylerin yaşam kalitesini desteklemeye yönelik etkisinden yararlanılmış olacaktır. 

Referanslar

Özkan, Ş. Y., Ergenekon, Y., Çolak, A., Kaya, Ö. ve Cavkaytar, S. (2015). Otizm spektrum bozukluğu. A. Cavkaytar (Editör), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı; Tohum Otizm Vakfı. Çalışmalarımız, Projeler, https://tohumotizm.org.tr/calismalarimiz/projeler/, (Erişim tarihi: 10.04.2025); Türkiye Otistiklere Destek ve Eğitim Vakfı, Projeler, (Erişim tarihi: 11.04.2025), https://todev.org.tr/projeler/; Türkiye Özel Sporcular Spor Federasyonu, https://tossfed.gov.tr/, (Erişim tarihi: 10.04.2025); Tütüncü, Ö. (2012). Rekreasyon ve rekreasyon terapisinin yaşam kalitesindeki rolü, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 23(2): 248-252.