Ophryneion Kazı Çalışmaları
Arkeolojik Kazı
-
2020
Çanakkale Yarımadası eski çağların Troas bölgesini kapsamaktadır. Neolitik Çağ’dan itibaren yarımadada birçok yerleşim yeri kurulmuştur. Ophryneion, Çanakkale-İzmir karayolunun 15. kilometresinde, Erenköy (İntepe) Viyadüğü ’nün kuzeyinde, yolun alt kısmında küçük bir tepenin üzerindeki yerleşim sahile kadar giderek alçalan geniş bir alanı kapsamaktadır. Yapılan araştırmalarda kentin, yukarı kent, aşağı kent ve liman kısmı olmak üzere geniş bir alana yayıldığı belirlenmiştir.
1970’li yılların başında J. M. Cook, Troas bölgesinde kapsamlı bir arkeolojik ve topografik çalışma gerçekleştirmiştir. 1973 yılında yayımlanan bu çalışma; Troas bölgesi çalışmaları için önemli başvuru kaynakları arasındadır. J. M. Cook, Merkez ilçe sınırları içindeki kent hakkında bilgiler vermiştir. Cook, Newton’un ziyaretinden önce 1853’te F. Calvert’in bronz sikkeler ışığında kenti lokalize ettiğinden bahsetmektedir. 1977-79 yıllarında A. Akarca’nın Troas bölgesi arkeolojik yüzey araştırmasında, Kara Menderes Ovası ve Bayramiç tarandı, Neolitik Çağ’dan Demir Çağı sonuna kadarki zaman dilimine ait yerleşimler araştırılmıştır. A. Akarca, kent hakkında bilgiler verirken sikkelere göre kentin yerinin saptandığını belirtmektedir. Çanakkale’deki İngiliz Konsolosu 1850’lerde Frank Calvert’in ve C.T. Newton’un ayrı ayrı satın aldıkları sikkeler Ophryneion’a aittir. Ayrıca kentin adının denize bakan bir alnı andırdığı için Orphus kelimesinden türediğini belirtmektedir. Kente su kuzeydoğudan, Kusköy üstündeki bir pınardan künklerle getirilmiştir, Üçkünkler’de üç kolla şehir içine dağıtılmıştır. Bu ana kaynaktan başka biri şehrin kuzeyinde ‘ Kirazpınar’ diğeri güneyinde Dokuzaharlı olmak üzere iki su kaynağı daha vardır. Demir Çağı’ndan Roma Çağı’na kadar oturulan kent bölgedeki önemli liman kentlerindendir. Erenköy’ün (İntepe) 1,5-2 kilometre kuzeyinde yol kenarı parkının üstündeki çamlık tepedir. Gerisindeki yüksek sırt üzerindeki bağlara Muhacir Bağları denilmektedir. Yer yapısı yumuşak beyaz kayaçlardan oluşan yerleşim denizden yaklaşık olarak 200 metre yüksekliktedir. Doğusu ile arkasındaki araziye bağlıdır diğer üç tarafı açık ve diktir. Güneyde uzun ve sarp bir dere, tepeyi kesin olarak çevresinden ayırmaktadır. Derindere yerleşimin hemen yakınındadır. XIX. yüzyılda bu dereye ve tepeye İlkgelmez Tepesi deniliyordu. Frank Calvert, H. Schliemann ve bu adı yanlış anlayarak İtgelmez olarak yazmışlardır. Frank Calvert şehrin İzmir yolu yakınında mezarlar gördü. Şehrin esas mezarlığı güneyde, Derindere ile Erenköy (İntepe) arasında kalıyordu. Mezarlık alanında Frank Calvert’in yaptığı kazıda küp mezarlar ile taş lahitler bulunmuştur. Mezar buluntusu olarak seramikler arasında Orientalizan hayvan betimli kaplar, Attika siyah ve kırmızı figür tekniğinde kap parçaları ve Korinth kap parçaları bulunmuştur. Terra cotta heykelcikler küçük buluntular arasındadır. Cook, Mezarlığın MÖ 600’lerde kullanıldığını belirtmiştir. Mezarlardan çıkan eserler ile Frank Calvert’in tarif ettiği yapılar bu tepede Erken Tunç Çağı’nda başlamış ve yerleşim 600 yıllarından Roma Çağı’na kadar sürmüştür. Mezarlığın uç tarafına doğru İzmir Yolu’nun üstünde bir tepede büyük bir Tümülüs bulunmaktadır. 1885 yılında Frederik Calvert tarafından kazılmış ve bir mezar bulunmamıştır. Burası Hektor’un gömüldüğü yer olarak ünlenmiştir. Bu Tümülüs belki de Hektor’un anısına dikilmiş sembolik bir anıttır.
Strabon Coğrafya adlı eserinde Ophryneion (Erenköy’ün kuzeyi) kentinin konumundan şu şekilde bahsetmektedir: "Dardanos’un yanında Ophryneion vardır, onun da yanında seçkin bir yerde Hektor’un etrafı çevrili kutsal arazisi bulunur. Sonra Pteleos Gölü gelir”. Strabon’un bahsettiği bu göl Herodot, Herodot Tarihi adlı eserinde Erenköy’de bulunan (İntepe) Ophryneion kentinin konumu hakkında bilgi vermektedir. Herodot, Pers Kralı Kserkses ‘in Yunanistan seferine giderken buradan geçtiğini anlatmaktadır. Likya’dan gelen Pers Ordusu’nun, Sardes’ten yola çıkarak İda Dağı’nı aştığını ve Skamandros Nehri’nde konakladığını belirtmektedir. Gün ışıyınca Rhoiteion, Ophryneion, Dardanos kentlerini sola ve Troyalılar soyundan gelen Gergithleri sağa alarak Abydos Kenti’ne doğru ordunun ilerlemeye devam ettiğini belirtmektedir. Ayrıca Strabon Coğrafya adlı eserinde Ophryneion (Erenköy’ün kuzeyi) kentinin konumunu belirtmiştir. Frank Calvert ile Frederik Calvert ve H. Schliemann kenti ziyaret etmiş ve nekropol alanında kazılar yapmıştır.
Dr. Öğr. Üyesi Derya Yılmaz başkanlığındaki bir ekip tarafından 2016- 2017 yılları arasında gerçekleştirilen Neolitik Çağ’dan Demir Çağı sonuna kadar Çanakkale ilinin merkez ilçesindeki arkeolojik yüzey araştırması kapsamında ziyaret edildi. Ophryneion Limanı’nda çok az Klasik ve Arkaik dönemleri seramikleriyle birlikte bir adet bronz Doğu Roma sikkesi ele geçirilmiştir. Az miktarda Tunç Çağı seramik parçası tespit edildi. Karanlık Liman’da daha önceden tespit ettiğimiz diğer örneklerle benzer yapısal özelliklere sahip yığma moloz taşlardan yapılmış Tümülüsler belirlenmiştir. Şimdiye kadar iç kesimlerde görülen bu tip mezarlar ilk kez sahilde bulunmuştur.
Referanslar
Akarca, A. (1978). Troas’da Aşağı Kara Menderes Ovası Çevresindeki Şehirler, Belleten XLII/165: 1-52; Calvert. F. (1860). Contributions to the Ancient Geography of the Troad: On the Site and Remains of Ophrynium, Archaeological Journal, 17: 291-296; Cook, J. (1973). The Troad An Archaeological and Topographical Stud. Oxford: Oxford University Press; Herodot (1991). Herodot Tarihi (Türkçesi: M. Ökmen). İstanbul: Remzi Kitabevi; Sevin, V. (2001). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası l. Ankara: Türk Tarih Kurumu; Strabon (2012). Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap: XII-XIII-XIV (Çev. A. Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları; Tombul, T. (2015). Çanakkale Kültür Envanteri, Arkeolojik Yerleşim Alanları ve Sanat Tarihi Yapıları. Çanakkale: Çanakkale Valiliği Yayını; Yılmaz, D. (2019). Neolitik Çağ’dan Demir Çağı Sonuna Kadar Çanakkale İli Merkez İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması, 2016-2018. İçinde; D. Yılmaz (Editör), Kuzey Troas’ta Yeni Araştırmalar Neolitik Çağ’dan Demir Çağı Sonuna Kadar Çanakkale Merkez Yüzey Araştırması. İstanbul: Ege Yayınları : 1-127.