Niğde Hasaköy Kilisesi (H. Makrina Kilisesi)

Doğal ve Kültürel Miras Kilise

Hasaköy Kilisesi olarak anılan kilise, Hasaköy/Sasima Köyü’nde merkezde bulunmaktadır. Kaynaklarda girişte kapının üzerinde yer alan ve günümüze gelememiş onarım kitabesinde, kilisenin 1843 yılında yenilendiği geçmektedir. Grek harfleri kullanılarak yazılan Karamanlıca kitabesi bulunmaktadır. Kitabesinde "Hagias Kryake" ve 1848 tarihi okunmaktadır.

Kilisenin kuzeydoğusunda yapıya bitişik olarak inşa edilen tek nefli ve apsisli bir mezar şapeli / parekklesion bulunmaktadır. Yapının kapısının üzerinde bulunan ve günümüze ulaşamayan yazıtta “Hagia Kryake” adı ve 1848 tarihi yazmaktadır. Paraklesion doğu cephede yarım daire formlu bir apsis ile sonlanmaktadır. Parekklesiona dışarıdan giriş, batı cephesinde bulunan bir kapı ile sağlanmaktadır. Ayrıca kilisenin içinden de bir giriş bulunmaktadır. 

Kilisenin güneydoğusunda üst bölümü yıkılmış dörtgen gövdeli çan kulesi yer almaktadır. Çan kulesine giriş, kilisenin kuzey cephesinde yer alan dikdörtgen bir kapı açıklığı ile sağlanmaktadır.

Kilisenin etrafında duvar ile çevrilidir. Kilisenin bahçesi bir dönem mezarlık olarak kullanılmıştır. Etrafta yer alan mezar taşlarının en eski tarihli olanı, H. 1285, M. 1868 yılına aittir ve tarih Osmanlı harfleri ile üzerine kazınmıştır. Yapı, 1970’li yıllara kadar cami olarak kullanılmıştır.

Kilise, doğu-batı doğrultusunda üç nefli bazilika planlıdır. Yapının batı cephesinde Orta nefe açılan ana giriş kapısı ve kapı üzerinde yer alan kitabelik kısmı bitkisel süslemeler ile çevrelenmiştir. Güney cephesinin batısında, narteksin güney kanadı içerisinde, yapının güney nefine girişi sağlayan bir giriş kapısı daha bulunmaktadır. Güney cephe ve kuzey cephe aynı düzenlemeye sahip olup, cephelerde beş pencere açıklığı yer almaktadır. Doğu cephesinde duvardan dışarı taşan dıştan yarım yuvarlak formlu apsisler yer almaktadır. Ana apsis, yan apsislere göre daha geniştir. Apsislerde ikisi ana apsis ikisi yan apsislerde olmak üzere dört, doğu duvarın üst kısmında üç pencere açıklığı vardır. 

Yapının batısında yer alan Narteks, revaklı düzenlemeye sahip ve U şeklindedir. Narteks yedi bölümlü ve çapraz tonoz örtülüdür. Narteksin ortadaki bölümü, diğer bölümlere göre daha geniş tutulmuş, ortada günümüze gelemeyen bir sütunun ayırdığı iki kemerli açıklık düzenlemesi görülmektedir. Naosa orta nefe açılan büyük bir kapı açıklığı ile kuzeyde daha küçük bir kapı açıklığı ile girilmektedir. Naos, dörder sütunlu iki sütun sırası ile üç nefe ayrılmıştır. Orta nef, daha geniştir. Nefler beşik tonoz örtülüdür. Apsislerin ön bölümünde küçük bir basamak ile naostan ayrılmış beması bulunmaktadır.  Bemada dörtgen şeklinde kırık bir altar kaidesi de bulunmaktadır. Naos doğuda içten ve dıştan yarım yuvarlak formlu üç apsis ile sonlanmaktadır. Orta nefin apsisi yan apsislere göre daha geniştir. Apsislerin içerisinde aidiculalar yer almaktadır. Narteks bölümünün üzerinde yer alan galeri katı/gynekaion, narteks gibi U şeklinde ve yapıyı üç yönde çevrelemektedir. Galeri katı/gynekaiona çıkış, naosun kuzeybatısında bulunan merdiven ile sağlanmaktadır.

Batı cephede narteksin orta bölümünü bir sütun ile ikiye bölen kemerin üst kısmında dikdörtgen bir pano içerisinde daire şeklinde açıklık bulunmaktadır. Açıklığın etrafında kabartma tekniğinde geometrik motifli düzenleme, içerisinde ise kabartma tekniğinde yapılmış kıvrık dallar ve yapraklarla oluşturulmuş bitkisel motifli düzenleme bulunmaktadır. Orta nefe açılan ana kapının lento ve sövelerini bir bordür ile çevrelenmiştir. Bordür iki bölümlü olup kabartma tekniğinde yapılmış geometrik motifli sarkıtlar şeklinde bir düzenleme ile iki yanda altta yer alan vazolardan çıkan asma dalı, yaprak ve üzüm motifleri bulunmaktadır. Kapı ve bordür düzenlemesi arasında kalan alanda, kitabelik kısmının üstünde dörtgen bir pano içerisinde, kabartma tekniğinde kıvrık dallar ile yapılmış stilize bir haç tasviri ve haçın iki yanında melek figürleri yer almaktadır. Güney cephede bulunan pencerenin etrafını çevreleyen bordürde, kabartma tekniğinde geometrik motifli sarkıtlar şeklinde bir düzenleme ve yıldız motifleri yer almaktadır.  Yapının iç kısmında yer alan mimari plastik uygulamalar azdır. Nefleri ayıran sütun başlıkları oldukça sadedir. İmpost kısımları dört köşede sarkıtlı olarak düzenlenmiştir. Apsislerin içerisine yerleştirilen aidiculalar ise, başlıkların aksine bezemelidir. Apsis duvarları alt kısmında ve piskopos koltuğu içerisinde duvar resimleri yer almaktadır. 

Yapının naosunda günümüzde büyük ölçüde tahrip olmuş figürlü duvar resmi kompozisyonları bulunmaktadır. Duvar resimleri naosun batı duvarında, güney duvarının batı bölümünde, doğu duvarda yer alan pencerenin iki yanında, apsislerin duvarlarında, orta nefin üzerini örten tonozda, tonoz örtüyü taşıyan sütunların kemer başlangıçları ve kemer tympanonunda yer almaktadır. Naosun batı duvarında yer alan ana giriş kapısının solunda iki aziz ve azize, sol yanında asker aziz Aziz Georgios, kapının üzerindeki kompozisyonun solunda ise “Üç Meleğin İbrahim’i Ziyaret Etmesi” konusu yer almaktadır. 

Naosun batı duvarının güney kanadında kemerli bölümün üst kısmında Nuh Tufanı, duvarın yarım yuvarlak kemerli iç kısmında Adem ile Havva’nın Cennetten Kovulma, sahnenin alt kısmında ise dört figür görülmektedir. Naosun güney duvarın batısında yer alan ve güney nefe açılan kapının her iki yanında ve üzerinde duvar resimleri yer almaktadır. Kapının solunda bir aziz, kapının sağında ise bir azize yer almaktadır. Kapının üst kısmı panolara ayrılmış, soldaki ilk panoda tahta oturmuş bir figür ve önünde eğilen iki figür yer almaktadır. Duvarın üst kısmında solda Petrus ile ilgili bir konu, sağda ise alt kısımda ağzı açık olan bir yaratığın ağzına doğru itilen figürler görülmektedir. Sahnelerin altında merkezde dört satırlık bir yazı kuşağı yer almaktadır. Yazı kuşağında 1872 tarihi okunabilmektedir. Naostaki doğu duvarında, pencerenin her iki yanında Meryem’e Müjde sahnesi, orta nefte beşik tonoz örtünün merkezinde Pantokrator İsa tasviri yer almaktadır. Naosun tonoz örtüsünü taşıyan sütunların kemer başlangıçları ve kemer alınlıklarında ise madalyon içerisinde aziz tasvirleri bulunmaktadır. 

Yapı günümüzde kullanım dışı kalmıştır. Yapıda ana yapım malzemesi olarak kesme taş ve gri renkli bazalt taşları kullanılmıştır.

Yararlanılan Kaynaklar

Kirillos. (1815). Konya Başsatrapiyası Yerel Tablosunun Tarihsel Tasviri. Viyana; Rott, H. (1908). Kleinasiatische Denkmaeler aus Psidien, Pamphylien, Kappadokien Und Lykien. Leipzig; Ötüken, S. Y. (1980). Kappadokya Bölgesinde Bizans Mimarisi Araştırmaları. (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesi; Parman, E. (1988). Niğde Çevresi Araştırmaları, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2): 125-128; Kocaman, M.. (2016). Niğde’nin Geç Dönem Osmanlı Kiliseleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü.