Meram kelime olarak “istek, amaç, arzu, gaye” gibi anlamlara gelir. İlçeye bu adın verilmesi muhtemelen Konya şehir sakinlerinin buranın mesire yeri olması sebebiyle yaşama isteklerini dile getiriyor. Buna göre Meram adı herkesin görmek, gezmek ve yaşamak istediği mesireliğe ad olmuştur. Meram adı, Bizans’tan başlayarak Türkiye Selçukluları ve Osmanlı dönemleri boyunca “Bağ-ı Meram” ya da “Meram Bağları” olarak bilinen mesire geleneğiyle özdeşleşmiştir.

Evliya Çelebi’nin Konya anlatısında en dikkat çekici bölümlerden biri Meram’dır. Meram, şehrin güneybatısında yer alan, bağ ve bahçelerle dolu bir mesire alanı olarak tanımlanır. Meram deresinden ve çevresindeki su kaynaklarından gelen bolluk, bağlara hayat verir. Konya’nın eşrafı ve ileri gelenleri burada yazlık köşkler ve bağ evleri inşa etmiştir. Yazın sıcağında halk serinlemek için Meram’a gelir. Burası aynı zamanda pikniklerin yapıldığı, sohbetlerin edildiği, müzik ve şiir meclislerinin kurulduğu bir yerdir. 1648 yılında Konya’yı ziyarete gelen Evliya Çelebi, Meram’ı dünyanın en güzel mesireleriyle kıyaslar ve Konya’nın güzelliğinin bu bağlarla bütünleştiğini belirtir.

Birçok tarihi yapıya ev sahipliği yapma ayrıcalığını taşıyan Meram, aynı zamanda Kilistra Antik Kenti’nden günümüze ulaşan kalıntılarıyla da geçmişi geleceğe aktarmaktadır. İlçede Selçuklular döneminde Meram Çayı üzerine inşa edilen köprü; Karamanoğulları döneminden kalan Hasbeyoğlu Mescidi, Hamamı ve Darülhuffazı, Şeyh Sadreddin Konevî Mescidi ve Türbesi, Sırçalı Medrese, İplikçi Camii, Tavus Baba Türbesi, dünyada bir aşçı adına yapılmış tek türbe olma özelliğini taşıyan Ateşbaz Veli Türbesi, Kızlar Kayası, Sahibi Ata Camii ve Külliyesi; ayrıca Konya Arkeoloji Müzesi, Etnografya Müzesi, Sahip Ata Vakıf Müzesi ve Atatürk Evi ilçenin öne çıkan başlıca ziyaret noktaları arasında yer almaktadır. 

Modern idari yapılanma açısından bakıldığında Meram, Konya’nın büyükşehir statüsü kazanmasıyla birlikte 3399 sayılı kanun kapsamında 1987’de Karatay ve Selçuklu ile beraber merkez ilçelerden biri olarak teşkil edilmiştir (fiilî kuruluşu 1988). 

Konya kent merkezini oluşturan üç ana ilçeden biri olan Meram, şehrin güney ve güneybatı kesimini kapsayan, kırsal alanlarla kentsel dokunun iç içe geçtiği bir metropol ilçedir. İlçe kuzeyde Selçuklu, batıda Beyşehir ve Seydişehir, güneyde Akören, doğuda Karatay ve Çumra ile komşudur. Bu konum, Meram’ı hem Konya ovasının kenar kuşağında hem de batıdaki yükseltilere geçiş hattında stratejik bir yerleşme haline getirir. 

Meram’ın rakımı yaklaşık 1016 metredir. İlçe, iklim ve topoğrafya bakımından Konya Ovası’nın düz alanları ile batıdaki yükseltiler arasında bir eşik bölgesi niteliği taşır. Yüzölçümü, yerel ve il düzeyi resmî kaynaklarda 1.949 kilometrekaredir. Meram merkez yerleşmenin yanı sıra köy kökenli mahallelerin dâhil olduğu 69 mahalleden oluşur. İlçenin yerleşim deseni, Konya kent çekirdeğinden güney-güneybatıya doğru uzanan kentsel saçaklanma ile kırsal yerleşimleri bir arada barındırır. Bu yapı, ulaşım aksları (Konya–Antalya, Konya–Isparta, Konya–Mersin bağlantıları) ve topoğrafyanın yönlendirdiği bir kentsel gelişim karakteri ortaya koyar. 

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre Meram’ın nüfusu 31 Aralık 2024 itibarıyla 348.071 kişidir. Bir önceki yıla göre binde 2,1’lik (730 kişi) artış gözlenmiştir. İlçenin nüfus dinamikleri, Konya metropolünün genel büyüme eğilimleriyle uyumlu olup iç göç, kentsel konut üretimi ve mahalle ölçeğinde dönüşümlerle ilişkilidir. İlçe, nüfus itibariyle Türkiye’de pek çok il merkezinden (31 il) daha fazla nüfus barındırmaktadır. 

Meram’ın ekonomik yapısı kent hizmetleri, eğitim ve sağlık altyapısı, ticaret ve turizme dayalı hizmetler ile kırsal mahallelerde tarımsal faaliyetlerin birlikteliği üzerine kuruludur. İlçenin planlama belgeleri ve resmî raporlarında, belediye sınırlarının 194.900 hektar olduğu, kentin güney-güneybatı kesiminde yeni parklar, rekreasyon alanları ve sosyal donatı projeleriyle yaşam kalitesinin artırılmasının hedeflendiği görülmektedir. 80 Binde Devr-i Âlem Parkı ve Dutlukır Kültür Parkı gibi tematik alanlar, kentlinin açık alan kullanımıyla turistik çekiciliği bir araya getiren yatırımlar olarak öne çıkar. 

Meram denildiğinde akla gelen ilk simgesel unsur, kuşkusuz Meram Bağları'dır. Selçuklular'dan itibaren saray ve şehirli kültürün mesire alışkanlığıyla gelişen bu peyzaj, bağ evleri, suyla ilişkili öğeler ve dinî–sivil mimarinin eşlik ettiği bir rekreasyon–kültür coğrafyası üretmiştir. Günümüzde belediyenin çevresel rehabilitasyon ve peyzaj düzenlemeleriyle bu miras yeniden canlandırılmaktadır. Bağların sürekliliği, Meram’ın kentsel kimliğinde yeşil altyapının tarihsel rolünü hatırlatan bir “kültürel ekoloji” sunar. 

Meram, Konya ana ulaşım omurgalarıyla (şehir içi arterler ve bölgesel karayolları) kent merkeziyle bütünleşir. İlçenin güney ve güneybatıya doğru açılan konumu, kent çeperinde yeni konut alanlarının ve karma kullanımlı kentsel parçaların ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Bu bütünleşme, merkezi işlevlerle çevresel nitelikli açık alanlar arasında “yeşil–gri altyapı” dengesi kurma ihtiyacını da beraberinde getirir. 

Kültür–turizm bağlamında Meram, bahçe/mesire kültürü, tematik parkları ve tarihi doku öğeleriyle (türbeler, küçük ölçekli dini–sivil mimari) Konya’nın “nefes alanı” işlevini üstlenir. İlçe, aile odaklı rekreasyon, doğa yürüyüşü, piknik, tematik eğlence ve yöresel gastronomi gibi pratiklerin birlikte yaşandığı açık hava toplumsal mekânı üretir. Bu yönüyle Meram, Konya’nın yeşil sermayesinin en görünür simgelerinden biri olmayı sürdürmektedir. 

Meram coğrafi eşiği, tarihsel bağ kültürü, metropol içindeki yönlendirici konumu ve istikrarlı nüfus eğilimi ile Konya’nın çok katmanlı kent bütününde ayırt edici bir rol oynar. İlçenin 1,949 kilometrekarelik (resmî yerel kaynaklara göre) geniş yüzölçümü ve 1000 metrenin üzerindeki rakımı, doğa–kültür etkileşimini şekillendirirken, ADNKS’nin ortaya koyduğu güncel nüfus verileri, kentsel büyümenin kontrollü ama süreklilik arz eden bir hat üzerinde ilerlediğini gösterir. Meram’ın planlama ve yönetim belgelerinde öne çıkan rekreasyon–yeşil alan yatırımları ile tarihi peyzajın restorasyonu, ilçenin kimliğini geleceğe taşıyan ana eksenler olarak değerlendirilebilir.