Kilistra Antik Kenti

Doğal ve Kültürel Miras Antik Kent

Kilistra (Lystra), Konya’ya 45 kilometre uzaklıkta ilin güney batısında merkez ilçe olan Meram sınırları içinde Hatunsaray beldesi Gökyurt Köyü’nde bulunmaktadır. Bu bölge lav yığılmaları ile meydana gelen volkanik bir arazidir. Yanardağların püskürtme külleri olan tüf taşı adı verilen tek parça kaya silsilelerinden oluşmaktadır. Arazideki kayalarda sarı ve kirli beyaz renkte pomza çakıllı tabakalar hâkimdir. Yerleşim yeri genel anlamda bakıldığı zaman Kapadokya’daki coğrafi yapının özelliklerine benzemektedir. Bugün yaklaşık bu antik şehir iki kilometrekarelik bir alan içinde gözükse de peribacaları ve diğer oluşumlar ile yaklaşık 30 kilometrekarelik bir alana yayılmaktadır. Kilistra antik kenti doğal oluşumlara paralel bir şekilde beş ayrı mevkide kurulmuştur. Kayaların oyumu neticesinde yapılan şehir o dönemde gizlilik esasına göre yapılmış ve geriden bakıldığında doğal bir kaya görüntüsü verilen alanların iç kısımları geniş bir mekân oluşturulacak şekilde inşa edilmiştir. Bu alanda günümüze kalan yerleşim bölgelerinin çoğu Bizans döneminden kalma eserlerdir. Bu bölgenin haç güzergâhında olması ve ayrıca İncil’de Aziz Paulus ve Barnabas’ın Hristiyanlığı tebliğ için MS I. yüzyılda bu bölgeye gelip yerleştiği belirtildiği için Hristiyan âlemi için önem arz etmektedir. Aynı zamanda bu bölge ünlü Kral Yolu üzerinde İkonion (Konya) ve Pisidia Antiocheia (Yalvaç) arasındadır. Birinci derecede koruma altında olan bu yeraltı şehri üstünde geleneksel olarak devşirme taşlar ile inşa edilen yamaç evlerin görüntüsü ile dikkat çekmektedir. Alanda yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda bölge Helenistik ve Roma Çağı’nda (MÖ II. yüzyıl-MS III. yüzyıl) yerleşimin başladığına dair bulgulara ulaşılmıştır. 2002 yılında yapılan kazılarda kırık parçalar halinde Geç Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı dönemlerine ait seramikler ele geçirilmiştir. Bölgede bulunan kaya oymalarının tarihi ile ilgili bilgi ise netlik kazanamamıştır.

Günümüzde köy halkı tarafından Sandık Kaya olarak bilinen kaya kilisesi Şapel bu yapıtlardandır. Kilistra antik kentinde ayrıca Paulönü adı verilen mevkiinde Sümbülini Kilisesi, köy konağının 500 metre kuzey bölgesinde doğu-batı eksenli tüf kayalı Bayramhacı adı verilen mevkiinde Doğu ve Batı Şapeli ile mutfak, kiler vb. yapılar, ayrıca Bayramhacı mevkiisinin batı kısmında irili ufaklı 10 adet mekân yer almaktadır. Bu alanda bulunan bir tane şapel içinde yerden yüksekliği dört metre olan ve doğu-batı yönünde uzanan iç içe geçen ve dikdörtgen planlı iki odası bulunan bir keşiş odası bulunmaktadır. Ayrıca güneye dönük L planlı bir mezar odası, yerden yüksekliği 1,6 metre olan batı yönünde bir kapıdan girilen tavan yüksekliği 1,85 metre ve karemsi planlı vaftiz odası vardır. Mezar odasının yanında dini açıdan ikinci derecede önemli kişilerin gömüldüğü kaya mezarı, mezar odasının yanındaki mevkiinde şapelin kriptası olarak kabul edilen kaya mezarının ana kayanın kenarından açılan bölgelerle üçüncü kat mekânında bulunan saklanma ve sığınma odaları ile diğer odalar bulunmaktadır.

Bölgede Kilistra’nın kuzeybatısında bulunan düz olmayan dikdörtgen planlı zemin seviyesi altında (1,9 metre ve beş basamak vardır) kayalar oyularak yapılan giriş ve ana bölümden oluşan bölgenin en büyük sarnıcı özelliğine sahip Başpınar Sarnıcı bulunmaktadır. Bölgede bulunan bir diğer yapı ise şehrin kuzey bölgesinde ortak bir fırın ve büyük havuza sahip olan günümüzde genel olarak toprak altında kalan Seramik atölyesi vardır. 2003 yılında gerçekleştirilen restorasyon çalışması ile giriş kısmının üst tarafı ahşap çatı ile kapatılmıştır. Bu alanların dışında bölgede Sögütlüdere’de bir şaraphane, bir şapel ve su dağıtım ünitesi, Ciğer Yeri mevkiinde nekropol, iki tane şapel ve bir köprü bulunmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Aydın, D. (2007). Halk Mimarisi Bağlamında Kilistra’da (Gökyurt) Yerleşme ve Mesken Nitelikleri. İçinde; Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (38.ICANAS). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; Beg, A. A. (2018). 3 Boyutlu Modellemede Yersel Lazer Tarama ve İnsansız Hava Araçları Verilerinin Entegrasyonu ve Kilistra antik kenti Örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü; Tapur, T. (2009). Konya ilinde Kültür ve İnanç Turizmi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(9): 473–492; Türkiye Kültür Portalı. (2020). Kilistra, Lystra-Konya, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/konya/gezilecekyer/kilistra-lystra, (Erişim tarihi: 27.02.2020); Ulutürk, M. (2011). Lystra’da İlk Hristiyanlar ve Lystra’nın Hristiyanlıktaki Yeri. İçinde; H. Bahar (Hazırlayan), Uluslararası Hatunsaray (Lystra) ve Çevresi, Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu. Konya: Konya Valiliği.