Taştan yapılmış bir Bizans kilisesi olan Küçük Ayvasıl (St. Anne) Kilisesi, Trabzon’da, Çarşı Mahallesi üzerinde yer almaktadır. Kent içindeki kiliselerin en eskisi olan bu yapının VII. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. Yapı, 1923 yılına kadar kilise olarak kullanılmasının ardından terk edilmiştir. Tescilli bir yapı olan kilise, 2014 yılında Trabzon Müze Müdürlüğü bağlı birimi olarak ziyarete açıldı. Güney yönündeki giriş kapısının üzerindeki kitabede, yapının 884-885 yıllarında İmparator Basil tarafından yeniden inşa edildiği yazmaktadır. Kapının üzerindeki mermer kabartmada, yatar vaziyette bir melek ile ayakta duran kalkanlı ve mızraplı bir muhafız yer almaktadır. Roma döneminde yapıldığı anlaşılan bu kabartmanın, eski bir tapınaktan alınmış olduğu düşünülmektedir. Yapının önceden narteksi olduğu bilinmekte ancak günümüzde izine rastlanmamaktadır. Üç nefli ve üç apsisli Bizans bazilikası olarak düzenlenen kilisede orta ve yan neflerin üzeri beşik tonozla örtülüdür. Kilisenin çatısı kiremit ile kaplıdır. Tonozları birbirlerine bağlayan kemerler tuğladan yapılmış olup, eski yapılardan toplanmış olan Ion başlıklı iki sütunla taşınmaktadır. İçten ve dıştan dairesel olan bir orta ana apsis ve iki yan apsisten oluşmaktadır. Apsislerde çerçeveli, küçük dairesel pencere açıklıkları mevcuttur. Yapının sadece batı cephesindeki pencere dikdörtgen formundadır. Yapı, XIV. ve XV. yüzyıllarda defin kilisesi olarak kullanılmıştır. Batı duvarının dışında bulunan izler, geçmişte zeminin altında taş basamaklarla inilen gizli bir bölüm (kripta) olduğunu göstermektedir. İç duvarların yüzeylerinde XIV. yüzyılın ikinci yarısına ait olduğu düşünülen freskler mevcuttur. Boyamaların üzerinin sıva ile kaplanmış olması nedeniyle freskler kısmen seçilebilmektedir. İsa’nın başı, uzanmış gövdesi ile Meryem ve Çocuk İsa fresklerinin izleri görülebilmektedir.

Saint Anna Kilisesi olarak da bilinen ve Trabzon kent merkezinde, Çarşı Mahallesi’nde bulunan yapının ilk inşasının hangi tarihte yapıldığı bilinmemekle birlikte giriş kapısında bulunan hitabeden 884-885 yılları arasında Roma İmparatoru I. Basil tarafından yeniden inşa ettirildiği anlaşılıyor. Şehrin en eski kilisesi olarak bilinen yapı, Doğu-Batı doğrultusunda üç nefli (sütunlarla ayrılan bölümler) bazilika (haç şeklinde orta alanı ve koridorları olan yapı) planlı olarak inşa edildi. Taştan yapılan kilisenin ilk inşa zamanlarında narteksi (girişi) olduğu bilinmekle birlikte günümüzde buna dair bir kalıntı kalmadı. Kilisenin nefleri dairesel planlıdır. Naos olarak adlandırılan cemaatin toplanacağı alan T şeklindedir ve zeminde kriptası (Erken Hristiyanlık döneminde gizli ibadet yeri olarak adlandırılan sonradan bodrumda bulunan mezar alanı bu şekilde adlandırılıyor) bulunuyor. Bazilikanın içindeki sütun ve başlıkların Roma stilini yansıttığı kilisenin iç kısmında sıva ile kaplanan duvarlarda freskler (Boyama-Resim) bulunuyor. Bu freskler kilisenin daha eski bir tarihte inşa edildiğini işaret ediyor. Söz konusu fresklerden yalnızca Hz. İsa’nın çarmıhtan indirilişi seçiliyor. Güney kapısının üzerinde bulunan mermer kabartmanın ise eski bir tapınaktan alınarak Küçük Ayvasıl Kilisesi’ne getirildiği düşünülüyor. 1923 yılına kadar ibadet amaçlı kullanımda olan kilise, bugün ibadet amaçlı kullanılmasa da Kültür ve Turizm Bakanlığınca ziyaretçilere açıldı.