Kırım Tatar Mutfak Kültürü
GASTRONOMİ Etnik Mutfak Mutfak Kültürü
-
2025
Tarih boyunca bir çok ülkenin kültürel yapısından etkilenen Kırım Tatarları için mutfak gelenekleri sosyal hayatın ayrılmaz bir parçasıdır. Özellikle dini inanışlar, yaşanılan coğrafya savaşlar ve göç hareketleri gibi toplumsal olaylardan etkilenen Kırım Mutfak Kültürü, günümüzde küreselleşme ve turizmdeki hızlı faaliyetlerden de etkilenmektedir. Bu bağlamda coğrafi faktörlerin tesiri ile hem Orta Asya Türk mutfak kültürünün göçebe yaşam tarzını, hem de Rusya’nın yerleşik hayat düzenini bünyesinde barındırmıştır. Kültürel etkileşimin oluşmasında, Orta Asya İdil-Ural bölgesinde yaşayan Müslüman toplumların da etkisi olmuştur.
Tatar mutfağının sadece etnik gelenekler özelinde gelişmediği, diğer taraftan komşusu olan Udmurt, Mari ve Rus milletleri ile , Asya halklarından olan, Tacik ve Özbek gibi halkların mutfaklarının da bu gelişime katkı sağladığı bilinmektedir. Erken dönem Tatar mutfak kültürü özellikle pilav, şerbet ve helva gibi yemekler ile öne çıkarken, Rus milli mutfağının etkilerini de görmek mümkündür. Bu etkileşimin oluşmasında XIX. yüzyılda Rusya ile olan yakın ilişkilerin baskın olduğu düşünülmektedir. Bu dönemde tahıl yemekleri ve çorba kültürü ile Rus mutfağında yer alan “lahana” ve “patates” gibi malzemelerin Tatar mutfağına Ruslar’dan geldiği bildirilmiştir.
Fakat, hangi kültürün etkisinde kalırsa kalsın Tatar mutfağı kendi temel etnik özelliklerini tamamen değiştirmeden geliştirmeyi ve daha da zengin hale getirmeyi başarmıştır. Ayrıca Kırım Tatar Milleti’nin tarihsel kökleri göçebe Orta Asya Türkleri’ne dayandığından, özellikle kuzu eti gibi küçükbaş hayvan etleri ile fermente süt ürünlerinin Tatar mutfak kültüründe önemli bir yer edindiği görülmektedir. Tatar kültüründe tarihsel köklerin gelenek ve görenekler ile bayram ve bayramlarda yenilen yemeklerle ilişkili olduğu Şarafutdinov tarafından 2005 yılında yapılan bir çalışmada bildirilmiştir. Ayrıca bu geleneklerin kökenleri de Volga Bulgarlarına dayandırılır. Bu kapsamda bir çok Tatar geleneğinin oluşmasında tarım, ekim ve hasat dönemlerinin çok önemli rolleri bulunmaktadır. Özellikle X. yüzyıla gelindiğinde İslamın kabul edilmesi ile bilikte Kırım Tatarlarının yemek kültürü de yeniden şekillenmiştir.
Genel olarak Kırım Tatar mutfak kültürüne bakıldığında; zengin bir yapıya sahip olduğu, bir çok farklı kültürden etkilendiği, patates, lahana, biber, havuç, domates, üzüm, patlıcan, kabak, çilek, şeftali, ceviz, elma, incir, armut gibi malzemelerin çoğunlukla tercih edildiği, “çiğ börek” gibi hamur işlerinin vazgeçilmez yemeklerden olduğu görülmektedir. Ayrıca,”Tatar hamursuz doymaz” sözü bu mutfak kültüründe hamur işlerinin çok sevildiğini anlatır niteliktedir. Diğer taraftan; Kırım Tatar’larına özgü “peş” denilen taş fırınların kullanıldığı ve kış ayları için yazın hazırlıklar yapılarak, “azbar” denilen depo benzeri kilerlerde kışlıkların depolandığı da bildirilmiştir. Buna ek olarak Türk topluluklarında olduğu gibi benzer şekilde Kırım Tatar topluluğunda da özel günlerde çeşitli mutfak uygulamaları yapılmıştır. Örneğin; bol tüketilen Türk kahvesine zaman zaman kaymak veya soğuk süt eklenmesi, doğum durumunda “köbete” ve “hoşaf” ikram edilmesi, düğün öncesi “karanfilli yağlı kurabiye” hazırlanılması, ölü evinde mayalı hamurdan ”kıygaşa” yapılması, torun sahibi erkek sakal bıraktığında “katlama” yapılması çok önemli gelenek ve göreneklerdendir.
Kırım Tatar Mutfak Kültürü’ndeki başlıca hamur işleri; burma (kol böreği), şırbörek (çiğbörek), saraylı kırma böreği, köbete, sarı burma, üyken börek, kaş kaş, cantık (yantık), şagaraklı şoban kobete (bacalı kıymalı, patatesli börek), baklalı, mantı, samsa.erişte ve çubar bakla şeklinde sıralanabilir. Başlıca çorbaları; ufak aş (Tatar aş, mantı çorbası), şurpa (havuç, soğan, patates ve büyük haşlama et), kuzu sorpası (çorbası), patatesli alişke, kartoplu alişke, kaşıkbörek çorbası, oğmaç, baklalı lakşa ve mercimekli lakşa şeklindedir. En önemli tatlıları incir reçeli ve vişneli pirok iken, en önemli sebze yemekleri ise; patates, lahana ve havuçtan yapılan yemeklerdir. Bir Türk döneri olan “şavurma” da sevilerek tüketilmiştir.
Referanslar
Anonim1: https://tr.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1r%C4%B1m_Tatar_mutfa%C4%9F%C4%B1/, (Erişim tarihi: 06.10.2025); Brian G.W. (2016). The Crimean Tatars: From Soviet Genocide to Putin’s Conquest. ABD: Oxford University Press; Harisova, L. A. (2004). Культура Народов Татарстана. Учебное пособие. Каzan: Магариф; Moldalieva, S., & Sormaz, Ü. (2025). Tatar Türkleri’nin Yemek Kültürü Üzerine Bir Araştırma, Journal of Turkic Civilization Studies, 6(1): 222-258; Shirin, A. (2010). Islamic Peoples of The Soviet Union (second edition). Londra ve New York: Routledge; Şarafutdinov, D.R. (2005). Исторические корни и развитие традиционной культуры татарского народа; Tuncer, A. ve Badem, A. (2021). Kırım Tatar Mutfağının Nitel Olarak Araştırılması: Cantık Böreği Örneği.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
https://www.turkish-cuisine.org/osmanlidan-gunumuze-3/kirim-tatarlari-mutfagi-53.html