Kars

Yerleşim Merkezi Kültürel Miras Destinasyonu

Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda bulunan Erzurum-Kars platosunda yer almaktadır. Rakımı ortalama 1.760 metre olan ilin 2020 yılının verilerine göre nüfusu 284.923’dür. Kars ilinde; Merkez, Sarıkamış, Kağızman, Akyaka, Selim, Arpaçay, Digor ve Susuz ilçeleri yer alıyor. Kars’ın ekonomisi tarım, hayvancılık ve ormancılığa dayanıyor. Ayrıca hızla gelişim gösteren bir turizm varış yeridir. Türkiye ortalama yükseltisi baz alındığında bölge adeta bir çatı konumundadır. Erzurum-Kars platosunun denize olan uzaklığı, çevresinin yüksek dağlarla çevrili olması ve yükseltisi sebebiyle çeşitli iklim, bitki örtüsü ve topoğrafya özellikleri gösteriyor. Ayrıca bu platonun İran-Kars-Ağrı-Erzurum-Erzincan karayollarının kesişiminde yer alarak Kafkasları Anadolu’ya bağlaması önemli ticaret yollarına sahip olmasını sağlayarak tarih boyunca bölgeyi önemli kıldı.

Kars ili, saha oluşum özellikleriyle ova, vadi, plato, dağ, akarsu, göl ve şelale gibi çeşitli morfolojik faktörü bulunduruyor ve bu sebeple dağcılık, trekking, hiking ve kayak gibi doğa temelli turizm aktiviteleri için önemli potansiyel kaynağı taşıyor. İlde bilinmekte olan eski tarihi dönemlerdeki medeniyetlerden günümüze ulaşan birçok kültürel eser ve iz bulunuyor. İlde yer alan bu eser ve yapılar genel olarak Kars kenti ile Sarıkamış ve Ani antik kenti civarında yoğunlaşıyor. Kentin sembolü haline gelen Kars Kalesi ve Havariler Kilisesi (Kümbet Camii) turistler tarafından en fazla ziyaret edilen eserler arasında yer alıyor. Ayrıca il merkezinde çoğunluğu ilk çağdan kalma buluntularla birlikte çeşitli etnografik değerlere sahip kültürel ve tarihi eserlerin yer aldığı Kars Kent Müzesi bulunuyor.

Kars ili, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenen stratejilerle tematik turizm gelişim koridoru içerisine alınarak marka kültür kentleri arasına dahil edildi. 2016 yılı itibariyle Ani antik kentinin Dünya Kültür Mirası Listesi'ne UNESCO tarafından dahil edilmesiyle il, uluslararası turizm faaliyetleri açısından önemli bir konuma geldi. Ayrıca ilde Sarıkamış harekâtının sunumu, Sarıkamış ve Palandöken kayak merkezleri, Kars kaşarı, Kars kaz yemekleri, Çıldır Gölü ve balığı, Kars Kafkas dansları, Kars evleri, Damal bebekleri, Sürmeli Çukuru, Allah-u Ekber Dağları ve Bozulmamış Yaylalar gibi önemli turizm potansiyelleri bulunuyor.

Kars’ın turizm arzı ve talebi verilerine göre, 2019 yılında destinasyonda konaklama yapan yerli ve yabancı ziyaretçi sayılarının toplamı bakanlık belgeli tesislerde 138.697 kişi ile geceleme sayısı 283.837 ve belediye belgeli tesislerde 80.507 kişi ile geceleme sayısı 127.063’dür. Kars ili turizm arzı çerçevesinde Şubat 2021 itibariyle bakanlık işletme belgeli 34, belediye belgeli 25 konaklama tesisi mevcuttur. Bu tesislerin toplam yatak kapasitesi 3.895 adettir. Ayrıca yatırım belgeli toplamda 932 yatak kapasiteli sekiz tesis bulunuyor. Bölgede 21 adet A grubu seyahat acentası faaliyet gösteriyor.

Ulaşım açısından çeşitli avantajlara sahip olan ilde kara, hava ve demiryoluyla ulaşım olanakları bulunuyor. İlin merkezi olan Kars merkezinden karayoluyla Ani antik kenti, Sarıkamış, Çıldır Gölü gibi turizm alanlarına ortalama bir saatte ulaşılabiliyor. İlde yer alan turizm faaliyetleri için diğer illerden ulaşımı sağlayan önemli ulaşım imkânı havayolu ile sağlanıyor. Kars kenti şehir merkezine iki kilometre uzaklıkta yer alan Kars Harakani Havalimanı havayolu ulaşımı için kullanılıyor. Havalimanından ildeki en uzak bölgeye karayolu ile ulaşım süresi ortalama iki saattir. Karayolunun haricinde ilde yer alan turizm faaliyetleri için demiryolu ulaşımı da kullanılıyor. İlin popüler bir turizm faaliyeti olarak da bilinen Doğu Ekspresi, her gün Ankara-Kars-Ankara arasında ana hat tren güzergâhında işleyen varış yeri olması önemli bir turizm değeridir. Doğu Ekspresi toplamda yaklaşık bir günlük seyahat boyunca yolculara eşsiz manzaralar sunuyor. Doğu Ekspresi, Ankara Tren Garı’ndan hareket ederek Kars Tren Garı’na varmaktadır ve ara durakları; Kırıkkale, Kayseri, Sivas, Erzincan ve Erzurum’dur ve Doğu Ekspresi bu istasyonlardan yolcu almaktadır. Ayrıca ilin turizm faaliyetleri 2017 yılı itibariyle hizmete açılan Kars-Tiflis-Bakü demiryolu ile birlikte hızla artmaktadır.

İldeki turizm faaliyetleri yıl boyunca birinci ve ikinci dönem olarak iki ayrı dönemde değerlendiriliyor. Birinci dönem, Haziran-Ekim ayları arasında yer alan yaz dönemidir. Birinci dönemde şehre gelen turistler genellikle Kars kenti, Sarıkamış Turizm Merkezi ve çevresindeki ormanlık bölgeleri ile Ani antik kentini ziyaret etme eğilimindedirler. Türkiye geneline göre daha serin geçmekte olan bölgedeki yaz döneminin insan bünyesindeki pozitif etkileri sebebiyle il önemli ölçüde klimaturistik potansiyel gösteriyor.

İl turizm faaliyetleri için ikinci dönem, aralık-nisan ayları arasındaki kış dönemidir. Kış döneminde kente gelen turistlerin çoğunluğu Sarıkamış Bayraktepe Kış Turizm Merkezi’ndeki aktiviteler için ili tercih ediyor. Bayraktepe (Cıbıltepe) Kayak Merkezi Sarıkamış ilçe merkezine iki kilometre mesafededir. İrtifası 2.634 metre olan kayak merkezinde konaklama ve merkezi mekanik tesisleri 2.150 metre irtifada yer alıyor. Saf sarıçam örtüsü ile kaplı kayak merkezinde çeşitli eğim derecelerine sahip kayak pistleri bulunuyor. Alp disiplinine hitap etmekte olan yedi, kuzey disiplinine hitap etmekte olan bir kayak pisti yer alıyor. Turizm ile birlikte spor faaliyetlerine ilginin günden güne arttığı kayak merkezinde çok sayıda olanakları barındıran konaklama tesisleri mevcuttur. Ayrıca bölgeyi çevreleyen saf sarıçam ormanları ile Allah-u Ekber Dağları Milli Parkı’nda tarih turizmi öğelerinden hüzün turizmi kapsamına giren Sarıkamış Şehitliği Anma Programı her yıl Ocak ayı ilk haftasında düzenleniyor.

İlde yer alan Kuyucuk Kuş Cenneti’nin çevresindeki Çıldır, Mişko, Aygır ve Ot gölleri kuş gözlemciliği açısından önemli potansiyele sahiptir. İlde yer alan bitki örtüsü zenginliği özellikle yaz döneminde bölgeye gelen turistlere zengin görsellikler sağlayarak turizm anlamında yaylacılık aktiviteleri için ortam oluşturuyor. Bölgedeki bitki örtüsü çeşitliliği hayvancılık faaliyetlerine kattığı besin girdisiyle de bölgenin gastroturistik sembolleri olan Gravyer peyniri Kars kaşar peyniri, kaz üretimi ve Kars çiçek balına önemli katkılar sağlayarak ili karakterize eden ürünlerin üretilmesini sağlıyor. Buna bağlı olarak yöre mutfağını; hayvansal ürünlere dayalı yiyecekler, un ve baklagiller oluşturuyor. Bu yiyecekler genel olarak; hörbe, helva, ekşili et, Kars böreği, feselli, kete, hangel, haşıl, patatesli ve mercimekli erişte pilavı, yaprak mantı, tencerede şiş kebap, kesme çorba, tandırda kaz çekmesi, hasuda, erişte aşı, kuymak, mezik, katmer olarak adlandırılıyor.

Yararlanılan Kaynaklar

Demir, M. (2017). Doğal ve Beşeri Özellikleriyle Kars illindeki Turizm Faaliyetlerinin Durumu, Marmara Coğrafya Dergisi, 35: 134-154; Kültür ve Turizm Bakanlığı (2019). Kars Yöresi Yemek Kültürü, https://kars.ktb.gov.tr/TR-54860/kars-yoresi-yemek-kulturu.html, (Erişim tarihi: 26.11.2019); TCDD (2019), Doğu Ekspresi, http://www.tcddtasimacilik.gov.tr/tren/dogu-ekspresi/, (Erişim tarihi: 26.11.2019); TÜİK (2021). Nüfus İstatistikleri, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210, (Erişim tarihi: 19.02.2021); Seyahat Acentesi Arama, http://yatirimisletmeleruygulama.kultur.gov.tr/Acente.Web.Sorgu/Sorgu/acentesorgu, (Erişim tarihi: 19.02.2021); Turizm İstatistikleri, https://yigm.ktb.gov.tr/TR-9851/turizm-istatistikleri.html, (Erişim tarihi: 19.02.2021); Kültür ve Turizm Bakanlığı (2021); Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, https://yigm.ktb.gov.tr/TR-201131/tesis-istatistikleri.html, (Erişim tarihi: 19.02.2021).