Şöregel olarak bilinen platoda yer alıyor. Ani antik kentinin Kars’a uzaklığı 42 kilometredir. Kars’ın doğusunda bulunan kent Türkiye-Ermenistan sınırını çizen Arpaçay Nehri’nin Türkiye tarafında ve batı yakasında bulunmaktadır. Antik kentin, kuzeydoğusu ve güneyi Arpaçay Nehri ile çevrilidir, batısında ise Bostanlar Deresi vardır. Ani antik kentinin kurulduğu tüf kayalığın ve genel olarak Şöregel Platosu’nun denizden yüksekliği 1460 metredir.

Kentteki ilk arkeolojik kazılar Kars’ın Rus işgalinde kalmasına sebep olan 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında başlamıştır. Nicolay Marr tarafından iki dönemde yapılan kazıların ilki 1892-1893 yılları arasında; ikinci dönem ise 1904-1917 yılları arasında yapılmıştır. Bu dönemde çalışmaların özellikle iç kalede yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Uzun bir süre arkeolojik açıdan ilgisiz kalan şehirde 1943 yılında İ. Kılıç Kökten tarafından yeniden çalışmalar yapılmaya başlanmış ve 1944 yılında sondaj kazısına geçilmiştir. İç kalenin yükseldiği tepenin güneyinde dört metre derinliğinde açılan sondajda Klasik Çağ, İran ve Selçuklu dönemlerine ait buluntular ele geçirilmiştir. Orta Ani bölgesinde yapılan sondaj kazılarında ise siyah boyalı, mat kırmızı ve siyah çanak çömlekler ele geçirildi. Harmanyeri mevkiinde yapılan sondaj çalışmalarında taş sandık mezarlar içinde de yine çanak çömlekler, düğme ve bileziklerden oluşan mezar buluntularına ulaşılmıştır.

1965 yılında bu kez Kemal Balkan tarafından Ani Kenti ile Harmanyeri ve Cirittepe bölgelerinde kazı çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalardan elde edilen arkeolojik buluntular Kılıç Kökten’in buluntuları ile uyumludur. 1989 yılında ise Hacettepe Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı'nın başkanlığında uzun soluklu bir arkeolojik kazı çalışması başlatılmıştır. Bu çalışmalar 1989-2005 yılları arasında devam etmiştir. 2006-2009 yılları arasında Mimar Sinan Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu'nun başkanlığında devam eden çalışmalar, 2010-2013 yılları arasında Kars Müze Müdürlüğü'nün denetiminde ve Fahriye Bayram başkanlığında 2014 yılından itibaren ise Fahriye Bayram'ın başkanlığında devam etmektedir. 2015 yılında ayrıca Akın Bingöl başkanlığındaki bir ekip tarafından bölgede yüzey araştırması yapılmış ve bu araştırma sırasında Bostanlar Deresi Vadisi'nin yönünde de Erken Demir Çağı’na ait savunma sistemi kalıntılarına ulaşılmıştır.

Bir tüf kayalık üzerine kurulu şehir hali hazırda üzerinde barındırdığı mimari yapıların varlığı ile mistik bir Ortaçağ kenti görünümündedir. Ancak kentte yapılan arkeolojik kazı ve yüzey araştırmaları kentin tarihinin MÖ 3000 yılına kadar geri gittiğini göstermektedir. Ani antik kenti, MÖ 3000 yıllarından itibaren yerleşime sahne olan köklü bir geçmişi olan bir merkezdir. Bu tarihten itibaren farklı kültür ve medeniyetler tarafından şehir zaman zaman kontrol edilmiştir. Bu dalgalı ve çok renkli siyasi geçmişin yansıması olarak bugün kent içinde cami, kilise, katedral ve ateşgede gibi farklı dinlere ait yapıları bir arada görmek mümkündür. Bununla birlikte dini mimari açısından karşılaşılan çeşitlilik, askeri ve sivil yapılarda da bulunmaktadır.

Kentin kuzeyinde bulunan savunma sur sistemlerinin en eskisi Erken Demir Çağı (1200) yıllarına aittir. Daha sonra ise Bagratlılar döneminde iki yeni sur sisteminin yapıldığı anlaşılmıştır. Bununla birlikte bu savunma sistemleri 1064 Ani Savaşı'ndan sonra Selçuklular tarafından yeniden tamir ve eklemelere sahne olmuştur. Hali hazırda kalıntıları bulunan ve İpek Yolu Köprüsü olarak adlandırılan köprü Arpaçay Nehri'nin üzerinden Kafkasya ve Anadolu topraklarını birbirine bağlamaktadır. Bu bağlantı aynı zamanda önemli bir ticaret yolu olan İpek Yolu’nun da kollarından biridir. Bu hâli ile şehrin bir cazibe merkezi hâline geldiği düşünülüyor. Ayrıca şehir zaman içerisinde birçok seyyah tarafından da dolaşılmış ve araştırmalara da sahne olmuştur. Ani antik kenti 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir.