-
2019
Kahve, Sudan ve Etiyopya (Habeşistan) kökenli, kökboyasıgiller familyasına ait, küçük kırmızı kirazlar şeklinde meyveleri olan bitkiden elde edilen kahve çekirdeğine verilen isimdir. Coğrafi açıdan yüksek kesimlerde zor yetişen ve tropik iklim şartları isteyen kahve bitkisinden yılda ortalama iki ila beş kilogram kahve çekirdeği elde edilmektedir.
Kahve çekirdekleri, kahve kirazı olarak adlandırılan meyvenin tohumlarıdır. Bu kirazlar dolgun ve kırmızı parlak renktedir. Şekil olarak kiraza benzeyen kahve kirazının iki çekirdeği vardır ve kiraza göre meyve etleri daha azdır. Tek çekirdeği olan ve peaberry olarak adlandırılan kirazlarda tek çekirdek bulunmaktadır. Kahve kirazı biraz acı tadı olan ince bir zara sahiptir. Bu zarın altında üzüme benzeyen ve oldukça tatlı olan meyve yer alır. Çekirdek, ince zar çizgisi ile örtülü parşömen tarafından korunmaktadır.
Kahve kirazının yapısı şu şekildedir:
(1) Merkez bölüm. (2) Çekirdek kısmı; yeşil halde olan ve kavurmaya hazır çekirdektir. (3) Gümüş zar/gümüş tabaka; çekirdek işleme sırasında ayırma metodu kullanılarak elde edilen bir yan üründür. Yeşil çekirdeğin, dış tabakasındaki ince bir zardan oluşmaktadır. Yüksek konsantrasyonlu, çözünür diyet lifiyle bir tortudur ve yüksek antioksidan kapasitesi mevcuttur. (4) Parşömen; zamksı tabakadır. İnce bir zarla çevrilidir ve gümüş tabakayı (tohumu) koruyan bölümdür. (5) Pektin tabakası; hücre zarının dış kısmında bulunmakta olup selüloz yapıdadır. (6) Etli kısım; kahvenin meyveli kısmıdır. (7) Dış kısım; kahvenin dış kabuğu. Kahve meyvesi olarak da adlandırılmaktadır. Kuru metotla işlendiğinde elde edilen yan üründür. Kahve çekirdekleri çeşitli işlemlerin uygulanmasıyla meyvelerinden ayrılmakta, kurutulmakta ve kavrulmaktadır. Tazeliğini uzun süre koruyamadığı için kahve hazırlanmadan önce öğütülerek kullanılmaktadır. Sıcak ve rutubetli ortamlarda ve kumlu yamaçlarda yetişebilen kahve ağacı bitkisi, budanmaya ve bakıma ihtiyaç duymayan bir bitkidir. Kahve bu ağacın çekirdek meyvesinden elde edilmektedir.
Kahve, dünyada en çok tercih edilen içecekler arasındadır. Bitki Rubiaceae familyasına aittir ve birçok cins ve türe sahiptir. Bu türlerin en önemlisi Coffea arabica ve Coffea canephora (robusta) olarak bilinmektedir. Bu iki tür tat ve aroma bakımından tamamen farklıdır ve C. arabica, C. robustaya göre daha fazla tercih edilmektedir. Kahve ağacından elde edilen kahve kirazı meyvelerinin merkezinde çekirdekleri bulunmaktadır. Yeşil çekirdek şeklinde olan bu ürün, belirli sıcaklıkta kavrularak ve istenilen boyutlarda öğütülerek, farklı demleme metotlarıyla demlenmektedir. Kahve ağacının ortalama yaşamı ise 30 ya da 40 yıldır.
Kahve kompleks bir aroma içeriğine sahiptir. Birçok durum ve değişiklik çekirdeğin kimyasal yapısını etkilemektedir. Bunun sonucu olarak kahvenin aroma ve tat karakteri de değişmektedir. Çekirdeğin türü, cinsi, plantasyon, yetiştirildiği alan, yetiştirilme koşuları ve iklimsel özellikler kahve kirazının kalitesini belirlemektedir. Yükseklik, hasat şekilleri (elle seçerek toplama, sıyırarak toplama ve endüstriyel toplama), işleme özellikleri (kuru, yarı ıslak ve ıslak), kavurma (az, orta, yüksek), öğütme boyutu (ince ve orta), muhafaza süreleri (tazelik-bayatlık) ve demleme metotlarındaki farklılıklar (espresso, Türk kahvesi, filtre vb.) kahvenin aromasını, asiditesini ve gövdeli yapısını değiştirmektedir.
Kahve kirazları önce yeşil, sarı ve en son kırmızı rengini almaktadır. Kirazların olgunlaşmış olduğu kırmızı renk aldığında anlaşılmaktadır. Kirazların, kırmızı renkte olmasına önem gösterilir. Bu aşamada kahve ağacının çeşidine ve çekirdeğin özelliğine göre; sıyırarak toplama, elle toplama ve endüstriyel makinelerle toplama yöntemleri kullanılmaktadır. Hasat zamanlarında belirli yöntemlerle toplanan kahve kirazları, kabuklarından ayrılmak suretiyle kalite ve ekonomik beklentilere göre iki farklı yöntem kullanılarak dış derisiyle yeşil çekirdeği çevreleyen diğer maddelerden temizlenmektedir. Ancak dünya da üç farklı tip kabuk ayırma yöntemi vardır. Islak ayırma yöntemi, kuru ayırma yöntemi ve çok tercih edilmeyen yarı ıslak ayırma olarak bilinen bu yöntemler, çekirdeğin kalitesine göre belirlenmektedir.
Referanslar
Evangelista, S. R., Miguel, M. G., Cordeiro, C. d., Silva, C. F., Pinheiro, A. C. ve Schwan, R. F. (2014). Inoculation of Starter Cultures in a Semi-Dry Coffee (Coffea arabica) Fermentation Process, Food Microbiology, 44: 87-95; Helms, R. (2011). Weighing and Hulling (Removing the Parchment). Coffee Troupe, http://coffeetroupe.com/coffeetroupe/weighing-and-hulling-removing-the-parchment/, (Erişim tarihi: 13.12.2019); Kahve Kültürü, http://www.kangurugida.com/?page_id=467, (Erişim tarihi: 08. 12. 2019); Kahve Kirazı, https://eksisozluk.com/kahve-kirazi--2161251, (Erişim tarihi: 11.12.2019); Nilnont, W., Thepaa, S., Janjai, S.N., Kasayapananda, C. T. ve Bala, B. (2012). Finite Element Simulation for Coffee (Coffea arabica) Drying, Food and Bioproducts Processing, 90: 341-350.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Yönet Eren, F. ve Ceyhun Sezgin, A. (2018). Kültürel Miras Açısından Türk Kahvesi, Turkish Studies Social Sciences, 13 (10): 697-712.