Idyros Örenyeri

Doğal ve Kültürel Miras Antik Kent

Idyros Antik Kenti, Antalya’nın Kemer ilçesinin merkezinde, Ayışığı Plajı İtalyan/Fransız Tatil Köyü mevkiinde bulunan bir örenyeridir. Gerek seyyahların yazdıklarında gerekse diğer arkeolojik literatürde bu antik kentten pek söz edilmemektedir.

Kentin tarihinin olasılıkla MÖ 690 yılına kadar dayandığı ve Phaselis’i kuran Rodos’lu I. Oleios tarafından kurulduğu tahmin edilmektedir. Şehir sürekli el değiştiriştir ve tarihte olasılıkla önemli bir ticari merkez ve liman kentiydi. Şehrin kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır. Bu bölgenin yazgısının civar kent ve yerleşim yerlerinden farklı olmadığını düşünmek gerekir. Hatta yaşanan birçok deprem ya da tsunami gibi afetlerden buranın da etkilendiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Bir Bizans geçmişine işaret eden kalıntılar yanı sıra Selçukluların bu yöreleri XII. yüzyılda ele geçirdiğini söylemek mümkündür. Ne zaman terk edildiği ya da uzun süre kesintisiz iskan edilip edilmediğine ilişkin bilgi bulunmamaktadır. Ancak XXI. yüzyılın başında itibaren Yörüklerin yeniden buraya göç ettiklerini söylemek mümkündür. 1910 yılında Eski Köy ismiyle yeni bir köyün kurulduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır.  Köyü selden korumak için 1916-1917 yılında yirmi üç kilometrelik uzunca bir taş duvarı örülmüş, dağlarla köyü sudan ayıran bu duvara su kemeri ya da kısacası kemer denmiştir. Zamanla Eski Köyün adı da Kemer halini almıştır. Yakın zamana kadar karayolu erişimi bulunmayan bu yerleşim yerine deniz yoluyla bağlantı kurulduğu, ancak karadan dar patikalarla hayvan sırtında ya da yürüyerek buraya ulaşılabildiği bildirilmektedir. Benzeri şekilde Büyük İskender de MÖ 333 yılı ilkbaharında ordularıyla kara yolunu kullanarak Pamfilya’ya inmiştir. 

Idyros Antik Kenti artık kullanılmamakla birlikte yakınlarına kurulan Eski Köy (şimdiki adı Kemer), 1968 yılında nahiye, 1985 yılında belde ve nihayetinde 1990 yılında ilçe olmuştur. Merkez ilçe sınırları içinde bulunan Idyros Antik Kenti’nin ilk arkeolojik kazısı Antalya Müzesi tarafından 1976-1977 kazı sezonunda yapılmıştır. İkinci dönem kazısı ise uzunca bir aradan sonra 2017 yılında yapılmıştır. Elde edilen bulgular çerçevesinde kentin bir liman kenti olduğu, burada denizcilerin yaşadığı anlaşılmıştır. Nekropolünde yapılan incelemeler neticesinde Kuzey Ege bölgesinde benzerleri bulunan nadir mezar tiplerine rastlanmıştır (MÖ VII-IV. yüzyıllara ait). Yine keşfedilen ve Akdeniz kıyılarında (İtalya, İspanya ve Kuzey Afrika) benzerleri bulunmuş olan amfora mezarları ise MS I-III. yüzyıllara  tarihlendirilmişlerdir.

Kalıntı olarak ise bir Roma köprü ayağı, marinanın kuzeyindeki yüksek tepede gözetleme yeri ve MS IV. yüzyıla ait haçlı planlı, mozaikli bir kilise kalıntısı bulunmaktadır. Kilise Yunan Bazilika planında yapılmış; ortasında apsisli bir orta nef, narteks, eksonarteks bulunduran; kuzeyinde bir vaftizhane, güneyinde bir şapel içeren bir dini yapıdır. Etrafındaki yapılarla da bir kompleksi oluşturmaktadır. Tabanında bulunan mozaikler ise dikkat çekicidir ve günümüze kadar korunmuştur. 
Kazı çalışmaları Idyros Antik Kenti’nin tanınırlığını artırmış ve kazılan yapıların koruma altına alınmasını sağlamıştır. Doğu Likya ile Pamfilya sınırında bulunan bu bölge, bölgede bulunan kent devletlerinin teritoryal yapısı konusunda yeni bilgiler sağlamaya adaydır. Nekropol alanında bulunan özgün mezar tipleri de dikkat çekicidir ve Idyros’un diğer Akdeniz bölgesi ile olan ticari ve kültürel ilişkileri konusunda dikkat çekmektedir. Son yıllarda Batı Akdeniz açıklarında bulunan ve çağ olarak Tunç Devri’ne kadar uzanan batıklar da Idyros dahil birçok liman kentinin ticari ve askeri amaçlı olarak kullanıldığını göstermektedir. Yapılan son keşiflerle bu yöre sualtının Göbeklitepesi olarak da adlandırılmaktadır. 

Yararlanılan Kaynaklar

Akgül, S. Ö. (2019). Kemer, İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/kemer (Erişim tarihi: 14.06.2024); Antalya Idyros Antik Kenti'nin adı nereden geliyor? https://www.yenibakis.com.tr/antalya-idyros-antik-kentinin-adi-nereden-geliyor, (Erişimi tarihi: 14.6.2024); Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm ve Turizm Müdürlüğü (2010). Dünden bugüne Antalya. Antalya: Cilt 1, http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/DundenBuguneAntalya/DBA-Cilt-1/files/web-c%C4%B1lt1.pdf, (Erişim adresi (13.02.2020); Arkeofili. Antalya Açıklarında 3.600 Yıllık Batık Bulundu. Erişim: https:// https://www.arkeolojisanat.com/shop/blog/antalya-aciklarinda-3600-yillik-batik-bulundu_3_569737.html, (Erişimi tarihi: 14.6.2024); İdyros Antik Kenti Kazıları Başladı. Erişim: www.arkeolojisanat.com /shop/blog/idyros-antik-kenti-kazilari-basladi_3_263266.html, (Erişimi tarihi: 14.6.2024); Kemer Idyros Antik Kenti. Erişim: medarchaeology.net /idyros.html, (Erişimi tarihi: 14.6.2024).