Hardaliye

Gastronomi Doğal ve Kültürel Miras Coğrafi İşaretli Ürün

Hardaliye üretimi üzüm hasadının ekim veya kasım aylarında başladığı zaman yapılmaktadır. Üretiminde, olgunlaşmış Hamburg Misketi, Madam Mathies, Cardinal, Alphonse, Cabarnet, Cinsalut, Merlot, Öküzgözü, Pamit ve Chiraz gibi üzümler kullanılmaktadır. Üzümler yıkandıktan ve ezildikten sonra, altında musluğu olan, tercihen tahta (meşe) veya plastik fıçılara ya da paslanmaz çelik kazanlara bir kat 5-10 santimetre kalınlıkta ezilmiş üzüm (cibre), bir kat ezilmiş siyah hardal tohumu (yüzde 0,2)+benzoik asit/sorbik asit (yüzde 0,1)+vişne yaprağı (Prunus cerasus) olacak şekilde kat kat yerleştirilmektedir. Hardal tohumlarının etkisini artırmak için, ezilmiş ham siyah hardal tohumları (Brassica nigra (L.) Koch) tartılıp bez torbaya kanularak bir miktar üzüm suyu içinde 50 oC’ye ısıtılıp soğutulduktan sonra da kullanılabilir. İlk günlerde CO² oluşumundan dolayı kabarma görülebileceğinden fıçının üst kısmında 20-30 santimetre boşluk bırakılmalıdır. Cibrenin üste çıkmaması için paslanmaz çelikten yapılan delikli baskı koyulmaktadır. Fıçının kapağı hafif açık olmalıdır. Karışım 20-22 oC’de 7-10 gün fermantasyona bırakılır. Sıcaklık düşükse fermantasyon süresi daha uzundur (iki veya üç hafta). İlk bir-iki hafta, iki günde bir homojenlik sağlamak amacıyla, fıçının altındaki musluktan alınan meyve suyu fıçının üstünden tekrar fıçıya boşaltılır. Fermantasyon tamamlandıktan sonra hardaliye süzülür ve cibre ayrılır. 15 oC’nin altında iki-üç hafta dinlendirmeye alınan hardaliyedeki bulanıklık maddeleri çöker, hardaldan ileri gelen fazla acılık gider ve hardaliye gerçek tadına ulaşır. Acılık hala fazla ise bir miktar su ilave edilebilir. Evlerde tüketilecek ise tüketimi süresince serin bir yerde (genellikle evlerin altındaki mahzenlerde) fıçı içinde bekletilir. Bu şekilde raf ömrü üç-dört aydır. Satışı yapılacak ise şişelendikten sonra 5-10 oC’de depolanır ve satış için bekletilir. Buzdolabı sıcaklığında (+4oC) raf ömrü bir yıla kadar uzayabilir. Hardaliye, hafif yakıcı tadı ve hoş kokusu olan, içimi rahat alkolsüz bir üründür. Uygun olmayan muhafaza koşullarında bekletilirse alkol oluşabilir.

Hardal tohumu ve benzoik asit/sorbik asit kullanılmasının nedeni, üzümde mayanın gerçekleştirebileceği alkol fermantasyonunu engellemek içindir. Hardal tohumu, koruyuculuğu yanında hardaliyeye özgü aromayı verirken, vişne yaprakları aromayı arttırmak için kullanılmaktadır. Hardaliyenin rengi de kullanılan üzümün kabuğundan ileri gelmektedir.

Laktik asit fermantasyonu ile üretilen hardaliyedeki mikroflorada baskın olan türler Lactobacillus plantarum, Lactobacillus pentosus’tur. Mikroflorada Lactobacillus brevis ve Lactobacillus collinoides de bulunmaktadır. Fenolik bileşikler bakımından zengin olan koyu renkli üzümlerden fermantasyon yolu ile üretilen hardaliye fonksiyonel bir içecektir. Kötü kolesterolün ve kalp hastalıklarının engellenmesinde, bağışıklığın güçlendirilmesinde olumlu etkisi olan hardaliyenin anti kanserojen etkisi de bulunmaktadır.

Hardaliye çoğunlukla Trakya’nın Kırklareli ilinde üretilmektedir. Diğer illerde üretimi oldukça azdır. Osmanlı döneminde bölgeye yerleşen ilk Müslümanlar tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Tarihi sultanlar yolunun Kırklareli’den geçmesi ve eski dönem Osmanlı sultanları tarafından da tercih edilen bir içecek olması sebebiyle Sultanlar İçeceği, Padişah İçeceği olarak da adlandırılmaktadır. Mustafa Kemal Atatürk 1930 yılında Kırklareli’ye geldiğinde hardaliyeden içmiş ve Hardaliyeyi milli içecek haline getiriniz demiştir. Kırklareli ilinde yüzyıllardır üretilen hardaliye, 2017 yılında Kırklareli Hardaliyesi olarak Türk Patent ve Marka Kurumundan Coğrafi İşaret Tescil Belgesi aldı.

Yararlanılan Kaynaklar

Arici, M. ve Coskun, F. (2001). Hardaliye: Fermented grape juice as a traditional Turkish beverage, Food Microbiology, 18: 417-421; Bayındır, M. S. ve Önçel S. (2019). Gastronomide Kültürel Miras Bakış Açısıyla Kırklareli Hardaliyesi’nin Geleneksel Üretiminin Değerlendirilmesi, Journal of Tuorism and Gastronomi Studies, 7(3): 1867-1886; Coskun, F. (2017). A Traditional Turkish Fermented Non-Alcoholic Grape-Based Beverage, “Hardaliye”. Beverages, 3(1): 1-3; Coskun, F. ve Arici, M. (2006). The effects of using different mustard seeds and starter cultures on some properties of hardaliye, Annals of Microbiology, 56(4): 335–337; Coskun, F., Arıcı, M., Gulcu, M., Çelikyurt, G., ve Mırık, M. (2018). Physicochemical, Functional and Microbiological Properties of Hardaliye Beverages Produced from Different Grapes and Collected from Different Households, Journal of Agricultural Sciences, 24(2): 278-285.