Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu, Türkiye’de taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik en önemli düzenleyici kurumlardan biridir. 2 Temmuz 1951 tarihinde yürürlüğe giren 5805 sayılı "Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Kanunu" ile kurulan bu yapı, taşınmaz kültür varlıklarının tespit edilmesi, tescillenmesi, korunması ve restorasyon süreçlerinin yönetilmesini amaçlamıştır. Kurul, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet göstermiş olup, Türkiye genelindeki tarihî, arkeolojik ve kültürel öneme sahip taşınmazların korunmasına yönelik politika ve stratejileri belirlemiştir.

Kurul, ülkenin farklı bölgelerindeki kültürel miras unsurlarının korunmasını sağlamak amacıyla çeşitli çalışmalar yürütmüştür. Özellikle, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait anıtlar, camiler, medreseler, kiliseler, hanlar, köprüler ve surlar gibi tarihî yapıların tespit edilerek tescillenmesi, kurulun en önemli görevlerinden biri olmuştur. Ayrıca, arkeolojik sit alanlarının ilan edilmesi, koruma altına alınan bölgelerdeki inşaat faaliyetlerinin denetlenmesi ve restorasyon projelerinin bilimsel ve teknik kriterlere uygunluğunun değerlendirilmesi gibi süreçler de kurulun sorumluluğundadır. Kültürel mirasın korunması amacıyla yerel yönetimler, akademik kurumlar ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapılarak restorasyon projeleri hazırlanmış, bu projelerin uygulanması sürecinde bilimsel esaslara uyulmasına özen gösterilmiştir.

Ancak, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu, 1983 yılında yürürlüğe giren 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile kaldırılmıştır. Bu düzenleme ile koruma süreçleri daha bölgesel ölçeğe taşınmış ve yerine Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları getirilmiştir. Yeni yapılanma ile birlikte, taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına ilişkin kararların daha hızlı alınması ve sürecin daha etkin yönetilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca, yerinden yönetim anlayışına uygun olarak bölgesel kurulların oluşturulması sayesinde, yerel uzmanların ve ilgili aktörlerin karar alma süreçlerine daha fazla katılımı sağlanmıştır.

Kurulun kaldırılmasına rağmen, Türkiye’de taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik oluşturduğu ilkeler günümüzde hâlâ temel bir referans noktası olarak kabul edilmektedir. Kültürel mirasın korunmasına ilişkin mevcut politikalar ve uygulamalar, büyük ölçüde bu kurul tarafından belirlenen çerçeve doğrultusunda şekillendirilmiştir. Günümüzde ise Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösteren Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun işlevini sürdürmekte ve taşınmaz kültür varlıklarının korunmasını sağlamaya yönelik çalışmalarına devam etmektedir.