Etnografik turizm (İngilizce: Ethnographic Tourism), ziyaretçilerin yerel halkların yaşam tarzlarını, geleneklerini, inanç sistemlerini, üretim biçimlerini ve kültürel kimliklerini gözlemlemek amacıyla gerçekleştirdikleri seyahatleri kapsayan bir turizm türüdür. Terim, Yunanca ethnos (halk, topluluk) ve graphein (yazmak, betimlemek) sözcüklerinden türetilen “etnografi” kavramına dayanır. Antropoloji biliminin alt dallarından biri olan etnografi, toplumların yaşam biçimlerini doğrudan gözlem ve katılım yoluyla incelemeyi hedefler; bu yaklaşım turizm alanına aktarıldığında “etnografik turizm” kavramsallaştırması ortaya çıkmıştır.

Etnografik turizm, XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, özellikle kitle turizmine karşı gelişen alternatif turizm akımları içerisinde önem kazanmaya başlamıştır. 1970’lerden itibaren antropolojik duyarlılığa sahip turizm araştırmacıları, kültürlerin metalaştırılması tehlikesine dikkat çekmiş; buna karşın bazı bölgelerde etnografik turizmin yerel ekonomiye katkı sağladığı, kültürel mirasın korunmasına teşvik ettiği yönünde görüşler geliştirilmiştir. Bu çerçevede etnografik turizm, hem eleştirel hem de sürdürülebilir bir turizm biçimi olarak ele alınmaktadır.

Bir etnografik turizm destinasyonu genellikle otantik kültürel deneyim arayışındaki ziyaretçilere yöneliktir. Bu destinasyonlarda yerel halkın gündelik yaşamı, geleneksel el sanatları, tarımsal üretim süreçleri, yerel mutfak kültürü, halk dansları ve inanç ritüelleri turistik çekim unsurlarına dönüşür. Bu yönüyle etnografik turizm, yüzeysel “folklor gösterilerinden” farklı olarak, yerel toplulukların gerçek yaşam pratikleriyle etkileşim kurulmasını temel alır.

Etnografik turizmin öne çıkan destinasyonları arasında Afrika’nın Sahra-altı köyleri, Güney Amerika’nın Amazon havzasındaki yerli topluluklar, Orta Asya’daki göçebe kültür alanları, Güneydoğu Asya’nın dağ köyleri ve Okyanusya adalarındaki geleneksel kabile yaşamları bulunmaktadır. Avrupa bağlamında ise Baltık ülkeleri ve Balkanlar’daki kırsal köyler, etnografik müzeler ve kültürel temalı köy projeleriyle dikkat çeker. Türkiye’de Kapadokya, Şanlıurfa-Harran, Kars, Artvin ve Safranbolu gibi bölgeler; geleneksel konut mimarisi, zanaat üretimi, aşiret yaşamı ve yöresel ritüellerin korunmasıyla etnografik turizm potansiyeline sahip alanlardır.

Etnografik turizmde sunulan temel ürün, kültürel gözlemdir; ziyaretçi, yerel halkın yaşamına doğrudan katılım sağlayabilir. Yan ürünler arasında el sanatları atölyeleri, etnografya müzesi ziyaretleri, yerel mutfak deneyimleri, halk dansı etkinlikleri ve geleneksel şenliklere katılım yer alır. Bu ürünlerin tümü, kültürel etkileşim ile turizm ekonomisi arasında denge kurmayı amaçlar.

Etnografik turizmin gelişim süreci, genellikle küçük ölçekli konaklama yapılarıyla desteklenir. Köy pansiyonları, geleneksel ev konaklamaları, eko-lodgeler ve misafirhaneler, bu turizm türünde yaygındır. Bu tesislerde genellikle yerel malzeme kullanımı, çevreye uyumlu mimari ve aile işletmesi modeli benimsenir. Ulaşım altyapısı çoğunlukla karayolu bağlantılarına dayanır; bazı bölgelerde erişim zorlukları, otantik deneyimi artıran ancak destinasyonun turizm gelirini sınırlayan bir unsur olarak görülür.

Ziyaretçi profili çoğunlukla yüksek eğitim düzeyine sahip, kültürel duyarlılığı yüksek ve deneyim odaklı bireylerden oluşur. Bu turistler, kültürün bir “gösteri” değil, bir “yaşam biçimi” olarak deneyimlenmesini talep ederler. Bu nedenle etnografik turizm, tüketime değil, karşılıklı öğrenmeye dayalı bir etkileşim biçimi olarak değerlendirilir.

Etnografik turizmin literatürdeki en önemli tartışması, “otantikliğin” nasıl korunacağı üzerinedir. Kültürün turizm aracılığıyla pazarlanması, bazen yerel kimliğin dönüşümüne neden olabilir. Ancak sürdürülebilir turizm ilkeleri doğrultusunda planlanan etnografik destinasyonlar, kültürel mirasın korunmasına, yerel halkın ekonomik güçlenmesine ve kültürel çeşitliliğin görünür kılınmasına katkı sağlar.

Sonuç olarak etnografik turizm, yalnızca bir gözlem faaliyeti değil, aynı zamanda kültürel diyalog, karşılıklı öğrenme ve kimliklerin korunması sürecidir. Bu yönüyle, modern turizmin kültürel homojenleşmeye eğilimli yapısına karşı, yerel çeşitliliği savunan bir alternatif olarak öne çıkar.