Erzurum Demir Tatlısı, Doğu Anadolu mutfak kültürünün geleneksel ve karakteristik şerbetli tatlılarından biri olup adını yapımında kullanılan özel demir kalıplardan almaktadır. Erzurum’da özellikle kadınlar arasında kuşaktan kuşağa aktarılan bu tatlı gerek hazırlama tekniği gerekse görsel sunumuyla bölge mutfak kimliğinin bir parçası hâline gelmiştir. 27 Aralık 2021 tarihinde Erzurum Ticaret Borsası tarafından mahreç işareti olarak tescillenmiş olan bu tatlı, Erzurum mutfak mirasının korunması açısından önem taşımaktadır.

Tatlı buğday unu, süt, yumurta ve kabartma tozu kullanılarak hazırlanan bir hamurla şekillendirilir. Demir kalıp ısıtıldıktan sonra hamura batırılır, kızgın yağda hamur sertleşmeden ve altın sarısı rengini alırken yüzeye çıkacak şekilde kızartılır; ardından hemen sıcak şerbete daldırılıp çıkarılır ve üzerine ceviz serpilerek sunuma hazırlanır (KUDAKA 2025). Şerbet, su ve şekerin kaynatılmasıyla hazırlanır ayrıca limon suyu ile dengelenerek ılıtılması, tatlının gevrek ve şerbetli dokusunu korur (KÜDAKA 2025) .

Tatlıdaki kültürel katmanlar da şekli kadar dikkat çekicidir. Eski Erzurum ailelerinde her hanenin “demir” kalıbı farklı bir desen içerir ve kuşaktan kuşağa aktarılırdı. Bu desenler, ailenin sembolik bir imzası gibi de işlev görür. Üretim aşamasında kalıpların yağla silinip saklanması, su ile temas ettirilmemesi ve gerektiğinde kavanoz içinde muhafaza edilmesi, bu uygulamanın geleneksel bilginin parçası olduğunu göstermektedir (KÜDAKA 2025).

Geçmişten günümüze Erzurum Demir Tatlısı, sadece ev ortamında değil, kurumsal festivallerde, gastronomi tanıtımlarında, köy mevlitlerinde ve yerel etkinliklerde de yerini almıştır. Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası ile Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı'nın (KUDAKA) işbirliğiyle yürütülen coğrafi işaret çalışmaları tatlının tanıtımı ve ticari değerinin güçlendirilmesi amacını taşımaktadır (KUDAKA 2025) . Ayrıca akademik kaynaklar da tatlının sosyokültürel boyutuna dikkat çekmekte; ailenin aidiyet sembolü olarak kalıpların paylaşım ve üretim pratiği açısından önemine vurgu yapmaktadır (Boztoprak vd. 2018). Son olarak Erzurum Demir Tatlısı yalnızca hamur ve şerbet bileşiminden ibaret bir tatlı değil; aynı zamanda Erzurum’un kültürel belleğini taşıyan, kuşaktan kuşağa aktarılan bir mutfak mirasıdır. Geleneksel kalıplar, belirgin yapım yöntemi ve coğrafi işaret tescili ile hem yerel hem de ulusal düzeyde gastronomik değeri pekişmiş, modern tanıtım çabalarıyla geleceğe taşınan bir üründür.