El Aman Han

Kervansaray ve Han Han

Bitlis-Tatvan arasındaki Rahva Ovası’nda bulunan El-Aman Hanı, Hicri: 987/Miladi:1579 yılında Osmanlı Devleti’nin Van Beylerbeyi Köse Hüsrev Mehmet Paşa tarafından bir hayrat olarak yaptırılmış ve kendi adına kurduğu Hüsrev Paşa Vakfı’na devredilmiştir. Vakfiyesine göre yapılış gayesi, gelen geçen yolcu ve kervanlara sığınak ve konaklama hizmeti sağlamıştır. Köse Hüsrev Paşa, kurduğu bu vakfın ve bu kervansarayın yaşaması için de şehir içinde ve dışında büyük gelirler ve akarlar bağışlamıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne ve Ortadoğu’ya giden kervanlar, tek geçit yolu olan Rahva düzlüğünden geçmek zorunda olduklarından, coğrafi konumu nedeniyle kış aylarının çok sert yaşandığı Rahva’da yapılan bu Han, dönemin kervanları için büyük önem taşıyordu. Güzergâhtaki tek han olarak dondurucu kış aylarında kervanların kurtarıcısı olarak görüldüğü için El-Aman olarak adlandırılmaktadır.

Tamamı kesme taştan yaptırılan ve kalın sütunlarla taşınan Han, 90 metre uzunluğunda, 70 metre genişliğindedir. Beş ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar büyük bir bazilika gibi düzenlenmiş olan kuzey ahırı, aynı şekilde fakat daha geniş planlı ve yapıdan batıya doğru uzanan ayrı bir ek bina gibi batı ahırı, kuzey- güney doğrultusundaki bir koridorun iki yanında gruplaşmış büyük odalar, bu üç bölüm arasındaki bağlantıyı ve dolaşımı sağlayan merkezi kubbeli orta mekân ve ana binaya bitişik büyük bir hamam. Bu bölümler ahır ve hamam dışında mescit, geniş ve revaksız bir avlu, bir havuz, idareci, personel ve misafirler için 160 oda, zanaatkâr ve tüccarlar için 10 dükkân şeklinde düzenlenmektedir. Han, bu haliyle külliye görünümünde bir kervansaraydır. Han olarak anılması bu gerçeği değiştirmez ve esasen herhangi bir sakıncası da yoktur. Kapladığı alan bakımından Anadolu’nun en büyük kervansarayı olma özelliğini taşımaktadır.

Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğü'nce tarihi dokusuna uygun olarak restore edilen ve her yıl çok sayıda ziyaretçiyi ağırlayan El-Aman Kervansarayı, restorasyon sonrasında 20 yıllığına Bitlis Eren Üniversitesi’ne devredilmiştir. Kervansarayın içinde iki cep sinema salonu, toplantı salonları, kütüphane ve yemek salonları ile çok sayıda oda yer almaktadır. Tarihi han artık akademik ve sosyal amaçlı toplantılar ile bilimsel kongrelere ev sahipliği yapmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Cantay, G. (1988). “Kervansaraylar.” Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları; Uluçay, S. (2012). El Aman Hanı ve Köse Hüsrev Paşa Üzerine Bir Değerlendirme, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1): 70-83; https://www.aa.com.tr/tr/yasam/ipek-yolunda-kervanlarin-ugrak-yeri-el-aman-kervansarayi-ve-bashan/1657899#, (Erişim tarihi: 22.02.2020); https://www.iiste.org/Journals/index.php/JSTR/article/view/21537/21725, (Erişim tarihi: 22.02.2020); http://www.daka.org.tr/panel/files/files/yayinlar/bitlis.pdf, (Erişim tarihi: 22.02.2020).