Bergama
DESTİNASYON DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Kültürel Miras Destinasyonu UNESCO Dünya Miras Alanı YERLEŞİM MERKEZİ İlçe Yerleşimi
Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
-
2020
Günümüzde Bergama’nın doğusunda Manisa, kuzeyinde ise Balıkesir bulunmaktadır. Ortalama yüksekliği 68 metre olan 1.688 kilometrekare yüzölçümüyle İzmir’e bağlı en büyük ilçedir. Son nüfus sayımlarına (2019) göre, 103.867 kişinin yaşadığı Bergama, kendisine bağlı 114 köyle İzmir’in en çok köye sahip ilçesidir. İzmir-Çanakkale-İstanbul anayol güzergahında yer alan Bergama, ulaşım açısından avantajlı bir konuma sahipken en yakın sivil havaalanına (İzmir Adnan Menderes Havaalanı) uzaklığı 129 kilometredir. Bakırçay Havzası’nın bereketli toprakları üzerine kurulmuş Bergama’nın ekonomisinde tarım büyük önem arz ederken sahip olduğu köklü tarih ve kültürün etkisiyle bir diğer lokomotif sektör turizmdir.
Bergama’nın bir turizm destinasyonu olarak anılması ve uluslararası talebi cezbetmesi, ilçenin bir antik kent merkezi olmasıyla ilişkilidir. Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde farklı farklı uygarlıkların doğup geliştiği Bergama antik kenti, köklü tarihiyle çok katmanlı bir kültürel peyzaja sahiptir. Kentin bu özelliğiyle, 2014 yılında Doha’da düzenlenen 38. Dünya Miras Komitesi toplantısında, 21 ülkenin olumlu oyunu alarak Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı olarak UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girdi. Türkiye’de yer alan ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilen miras alanları arasında listeye girmek için aranan altı özellikten beşini karşılayan tek yer, antik kent özelliğiyle Bergama oldu.
Eşsiz tarihi değerlerin varlığına rağmen ilçeye yönelik uluslararası turizm talebinde, ülke turizminin gelişimine paralel olarak 1980’li yıllara kadar kayda değer bir hareket olmadı. Bu yıllarla birlikte ilk kitlesel hareketin, İstanbul-Antalya turlarına katılanların günübirlik ziyaretleriyle gerçekleştiği görülmektedir. Sonraki yıllarda, özellikle Kuşadası, Alsancak ve Dikili Limanı’na gelen kurvaziyer turların rotasına dahil edilmesiyle ilçeye yönelik talepte önemli bir artış yaşandı. Politik, ekonomik ve terör kaynaklı krizlerin kurvaziyer turizmine olumsuz etkisi Bergama’ya yönelik talebi de olumsuz etkilemekle birlikte, 2019 verileri incelendiğinde, ilçedeki örenyerlerine toplam ziyaretçi sayısının 300 bini aştığı görülmektedir. Bu talebin büyük bir kısmını yabancı ziyaretçiler teşkil etmektedir. Bergama’ya gelen yabancı ziyaretçilerin pek çok farklı milliyete mensup olduğu bilinmekle birlikte; Almanya, Amerika, Fransa, İngiltere ve Uzakdoğu ülkelerinden daha yoğun talep görmektedir. Kente gerçekleşen ziyaretlerde aylara göre dağılımın orantılı olduğu, bir başka deyişle mevsimsel özellik göstermediği görülmektedir. Kentin konaklama verileri incelendiğinde, 2019 yılı itibariyle toplam 258 yatak kapasiteli iki işletme belgeli otel ve ilçede yer alan pansiyonlarla birlikte toplam yatak kapasitesinin 1000 civarı olduğu ancak bu kapasitenin de tam olarak kullanılamadığı belirtilmelidir. Bu durumun temel nedeni arasında Bergama’nın çoklu ziyaret rotasında yer alması ve nihai konaklama yeri olarak daha çok İzmir merkezinin kullanılması ile kültür turizmini destekleyecek yan turistik ürün ve hizmetlerin olarak gösterilebilir.
Referanslar
ÇEKÜL Vakfı, (2017). Geçmişten Geleceğe Yerel Kimlik. Tarihi Kentler Birliği Bölge Toplantısı, Kültürel Mirasın İzinde: Bergama, Sayı: 52; Emekli, G. (1998). Bergama’da Turizm ve Sosyoekonomik Etkileri (Yayınlanmamış doktora tezi). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Emekli, G. (2003). Bergama ve Selçuk’un İzmir’in Kültürel Turizmindeki Yeri, Ege Coğrafya Dergisi, 12(1): 39-50; İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (2019). 2019 Yılı İstatistikleri. https://izmir.ktb.gov.tr/TR-230633/2019-yili-istatistikleri.html, (Erişim tarihi: 09.05.2020); Ulusoy Binan, D., Kaptı, M., Kıraç, B. ve Töre, T. (2005). Bergama (İzmir) Kentsel Kültür Varlıkları Envanteri 2004, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi, 4(4); Üreten, H. (2008). Antikçağ Anadolu’sunda Bir Kültür Merkezi Pergamon-Kraliyet-Kütüphanesi, Türk Kütüphaneciliği, 22(4): 435-450; Yenen, Z., İnal Çekiç T., Yerliyurt, B. ve Örnek Özden E. (2010). Kuzey Ege’de Bütünleşik Turizm Yönetimi. Mehmet Kemal Dedeman Araştırma ve Geliştirme Proje Yarışması.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Emekli, G. (2007). Bergama Kültür Mirasının Kültürel Turizm Yaklaşımıyla Değerlendirilmesi. Uluslararası Bergama Kermesi. İzmir: Bergama Belediyesi.
İzmir'in kuzeyinde yer alan Bergama, zengin tarihi ve kültürel mirasıyla öne çıkan bir ilçedir. Antik dönemde Pergamon Krallığı'na başkentlik yapmış olan Bergama, günümüzde de bu görkemli geçmişin izlerini taşımaktadır. Bergama'yı diğer antik kentlerden farklı kılan en önemli özelliklerinden biri de antik kent ile iç içe olan tarihi dokusu ve yaşamın halen devam ediyor olmasıdır. Bergama, tarihi boyunca birçok önemli yapıya ev sahipliği yapmıştır. Bu yapıların bazıları günümüze kadar ulaşmayı başarmış, bazıları ise zamanla yıkılmıştır.
Bergama'nın tarihi, antik döneme kadar uzanmaktadır. MÖ VIII. yüzyılda kurulan şehir, zamanla büyümüş ve gelişerek önemli bir merkez haline gelmiştir. Özellikle MÖ III. yüzyılda Pergamon Krallığı'nın başkenti olmasıyla birlikte, Bergama altın çağını yaşamıştır. Bu dönemde şehir, mimari, sanat ve bilim alanlarında önemli gelişmeler kaydetmiştir. Pergamon Krallığı'nın ardından Roma İmparatorluğu'nun egemenliğine giren Bergama, Bizans döneminde de önemini korumuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nun fethinden sonra ise Bergama, Türk-İslam kültürünün etkisi altına girmiştir.
Bergama, zengin kültürel mirasa sahip bir şehirdir. Antik dönemden günümüze ulaşan birçok tarihi yapı, şehrin kültürel zenginliğini gözler önüne sermektedir. Bergama'nın en önemli kültürel miraslarından biri, Bergama Akropol’ü ve çevresinde yer alan Zeus Sunağı, Athena Kutsal Alanı, Traianus Tapınağı, Dionysos Tapınağı’dır. Batı Anadolu bölgesinde uygarlık tarihinin en eski ve en önemli yerleşim birimlerinden biri olarak ortaya çıkan Pergamon’un arkeolojik değeri, 1866 yılında, Almanların bu bölgede yaptığı bir takım çalışmalarla keşfedilmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda, bu büyük kentin gerek izinli gerekse izinsiz yollarla Berlin’de kurulan Pergamon Müzesi’ne aktarılmasına karar verilmiştir.
Bergama’da Akropol’ün dışında, dünyada ve Anadolu’da bilinen ilk hastane örneğini teşkil eden Asklepion’un paha biçilemez arkeolojik değeri vardır. Antik dönemin önemli sağlık merkezlerinden biri olan Asklepion, günümüzde de ziyaretçilerini büyülemektedir. Sosyal ve kültürel etkinlikler için kısıtlı izin verilen Asklepion’da, son yıllarda İzmir Üniversitelerinin Sağlık Bilimleri Fakültelerinin mezuniyet törenlerinin yapılması da ayrı bir önem taşımaktadır.
Bergama'da Akropol ve Asklepion dışında Serapeion (Kızıl Avlu), Arasta (tarihi çarşı) ve Bergama Müzesi gibi önemli kültürel mekanlar da bulunmaktadır.
Bergama kültürel zenginlik açısından da bir ilklerin şehridir. Bunlar;
- İlk parşömen (deriden kağıt yapımı),
- İlk Asya kütüphanesi (200.000 ciltlik),
- İlk büyük hastane (Asklepion),
- İlk telkinle tedavi uygulamaları ve merkezi (Psikoterapi),
- İlk doğal tedavi (Müzik, tiyatro, spor, güneş ve çamur ile),
- İlk farmakoloji uygulamaları (doğal ilaçlar),
- İlk kent hijyeni (sağlık alt yapısı ),
- İlk tıp ve eczacılık simgesi olan yılan sembolünün kullanıldığı yer.
Türkiye’nin ilk yerel festivali olan Uluslararası Bergama Kermesi, 1937 yılında ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün önerisiyle kutlanmaya başlanmıştır. Uluslararası Bergama Kermesi; konserler, gösteriler, paneller, tiyatrolar, sergiler ve birbirinden güzel etkinliklerle bölge halkı tarafından bir bayram havasında uzun yıllardır görkemli ve coşkulu bir şekilde kutlanmaktadır.
Bergama’nın somut olmayan kültürel değerleri olan; halıcılık, yorgancılık, sepetçilik, parşömen yapımı, gibi meslekler de tescillenmiştir. Ardından 2014 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne Bergama’nın girmesi sağlanmıştır.
Bergama tarihi ve kültürel güzelliklerin yanı sıra her yönde muhteşem coğrafi çekim merkezlerine de sahiptir. Güneyde Bakırçay Ovası, doğuda Kestel Barajı, kuzeyde Kozak Yaylası, batıda Ege Denizi. Pergamon, Antik Kaikos’un (Bakırçay) onbinlerce yıldır suladığı kültür ovasının kalbinde anıtsal bir çınardır.
Bergama, tarihi ve kültürel zenginlikleri sayesinde önemli bir turizm potansiyeline sahiptir ve son yıllarda ziyaretçi sayısında belirgin bir artış gözlemlenmektedir. 2020 yılında 107 bin olan ziyaretçi sayısı, 2021'de 183 bine, 2022'de ise 367 bine ulaşarak pandemi öncesi seviyelere yaklaşmıştır. Geçtiğimiz yıl ise bu sayı 433 bine yükselmiştir. Bu yılın ilk beş ayında kaydedilen 185 bin ziyaretçi, geçen yılın aynı dönemindeki 151 bin rakamını aşarak ilginin artmaya devam ettiğini ortaya koymaktadır.
Bölgedeki konaklama tesisleri; oteller, butik oteller ve pansiyonlar gibi çeşitli seçenekler sunmaktadır. Toplamda 23 konaklama tesisinde 714 yatak kapasitesi mevcuttur. Bu durum, Bergama'nın farklı turist segmentlerine hitap edebildiğini düşündürmektedir. Dört ve beş yıldızlı otellerin bulunmaması, konaklama seçeneklerinin daha çok butik ve yerel işletmeler üzerine yoğunlaştığını işaret etmektedir. Müşteri yorumları ve tesislerin sunduğu hizmetler, konaklama kalitesi hakkında önemli bilgiler sağlamaktadır.
Bergama'ya ulaşım, karayolu, havayolu ve demiryolu aracılığıyla sağlanabilmektedir. Karayolu, en yaygın ulaşım şekli olarak öne çıkmaktadır. İzmir Otogarı'ndan Bergama'ya her 20 dakikada bir özel dolmuşlar hareket etmekte olup, yolculuk yaklaşık 1,5 saat sürmektedir. Yeni açılan çevre yolu ile İzmir-Bergama arası ulaşım süresi 1 saate kadar düşmüştür. Ayrıca, İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerden Bergama'ya doğrudan otobüs seferleri bulunmaktadır. Bu seferlerin süresi İstanbul'dan yaklaşık 6.5-7,5 saat, Ankara'dan ise 11-12 saat civarındadır. Özel araçla İzmir'den Bergama'ya ulaşım ise E87 karayolu üzerinden yaklaşık bir saat sürmektedir. Bergama'nın İzmir ve diğer büyük şehirlere olan bu kolay karayolu bağlantısı, bölgeye ulaşımın rahat ve erişilebilir olduğunu göstermektedir. Havayolu ile ulaşım için en yakın nokta, 130 kilometre uzaklıkta bulunan İzmir Adnan Menderes Havalimanı'dır. Havalimanından Bergama'ya ulaşım, İZBAN raylı sistemi ile Aliağa'ya kadar gidilerek ve buradan ESHOT otobüsleri veya özel minibüslerle aktarma yapılarak sağlanabilir. Bu güzergah üzerinden havalimanından Bergama'ya ulaşım yaklaşık üç saat 16 dakika sürmektedir. Bir diğer seçenek ise Balıkesir Koca Seyit Havalimanı'na uçup buradan Bergama otobüslerini kullanmaktır. Demiryolu ile Bergama'ya doğrudan ulaşım imkanı bulunmamaktadır. Ancak, Ankara, Eskişehir ve Kütahya gibi şehirlerden İzmir'e İzmir Mavi Treni ile gelinip, Basmane istasyonunda indikten sonra İZBAN hattı ile Aliağa'ya geçilerek buradan Bergama'ya otobüsle ulaşılabilir. Bergama'ya en yakın tren istasyonu ise 45 kilometre uzaklıktaki Soma ilçesinde bulunmaktadır ve Soma'dan Bergama'ya minibüslerle yaklaşık 45 dakikada ulaşım sağlanabilmektedir. Demiryolu ulaşımının dolaylı olması, bu seçeneğin tüm yolcular için en uygun alternatif olmayabileceğini göstermektedir. Şehir içinde ulaşım genellikle minibüsler ve taksilerle yapılmakta olup, Akropolis'e teleferik ile ulaşım imkanı bulunmaktadır.
Yeme içme olanakları açısından Bergama, yöresel lezzetleri de içeren çeşitli restoran ve kafelere ev sahipliği yapmaktadır. Özellikle Bergama köftesi ve çığırtma gibi yerel tatlar, bölgenin mutfak kültürünü yansıtmaktadır.
Sonuç olarak Bergama; tarihi, kültürel ve coğrafi zenginlikleriyle Türkiye'nin önemli turistik merkezlerinden biridir. Antik dönemden günümüze ulaşan birçok tarihi yapı, şehrin kültürel mirasının canlı bir kanıtıdır. İmparatorların hekimi, hekimlerin imparatoru "Bergamalı Galenos” MS 129 yılında, Bergama'da doğdu, tıp ile ilgili çalışmalarına 14 yaşında Bergama’da başladı ve ilerleyen yaşamında Bergama’da sürdürdü. Dolayısı ile Bergama’yı ziyaret edenler, antik dönemin izlerini taşıyan bu büyülü şehirde unutulmaz bir yolculuk yapma fırsatı bulmaktadırlar.
Referanslar
Eriş, E. (1979). Bergama Uygarlık Tarihi. Karınca Matbaacılık ve Tic. Koll. Şti., İzmir.; Emekli, G. (2001). Bergama’nın Turizm Coğrafyası ve Turizmin Sosyo-Ekonomik Etkileri. Bergama Belediyesi Kültür Yayınları.; Tuna, A., Özer, M.C. (2015). Bergama Asklepion’unda Bir Sağaltım Yöntemi Olarak Müzik. E.Ü. Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi 7: 63-73.; Atar, Z. ve Karabulut, A. (2018). Bergama’nın Arkeolojik Önemi ve Almanların Bu Sahadaki Arkeolojik Çalışmaları, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (1): 123-150.; Gülhan, D. (2018). Sürdürülebilir Kent ve Kentsel Kimlik Bağlamında Bergama/İzmir Örneğinin Değerlendirilmesi, Kent Kültürü ve Yönetimi Hakemli Elektronik Dergi, 11 (4): 654-672.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Bayatlı, O., (1993). Bergama Tarihinde Asklepion. Bergama Belediyesi Kültür Yayınları,
https://www.bergama.bel.tr/bergama/bergama-hakkinda, (Erişim tarihi: 10.04. 2025).
MEHMET AKMAN
21/04/2025
Sayın editör, İkinci yazar olarak Abdullah Murat Mete eklenecektir. Saygılarımla.