Ayvalık Tostu'nun kökeni Batı Anadolu’ya, özellikle Balıkesir’in Ayvalık ilçesine dayanır. Yöresel mutfağın önemli ürünlerinden olup, coğrafi işaret başvurusu yapılmış geleneksel bir lezzettir. Yöre halkının ve turistlerin yoğun ilgi gösterdiği bir sokak lezzetidir. Gastronomi turizminin bir parçası olarak özellikle yaz aylarında binlerce porsiyon tüketilmektedir.

Ayvalık Tostu'nun özgünlüğü, ekmeği ve iç malzemelerinin geleneksel üretim yöntemlerine dayanmasından gelir. Bu geleneksel ürün adı Ayvalık Belediyesi tarafından, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 15.06.2022 tarihinden itibaren korunmak üzere 27.01.2023 tarihinde tescil ettirilmiştir (No: G6).

Ayvalık Tostu; buğday unu, nohut mayası, ekşi maya, tuz ve su kullanılarak hazırlanan tost ekmeğinin arasına kasap sucuğu, tulum peyniri ya da kaşar peyniri ile domates konularak üretilen tosttur.

Klasik Ayvalık Tostu'nun Malzemeleri ve Özellikleri

1. Yöresel Ayvalık tost ekmeği: Nohut mayalı beyaz undan, 75–80 g ağırlığında, yarımay şeklinde olduğu için en geniş kısmında eni 10-11 cm, boyu 18-20 cm Ayvalık Tostu üretiminde kullanılmak üzere üretilir. Buzdolabı sıcaklığında (yaklaşık +4 ̊C) muhafaza edilerek en fazla yedi gün içinde kullanılır.
2. Peynir: Ayvalık Tostu üretiminde kullanılan kaşar peyniri ve tulum peyniri tam yağlı inek sütünden elde edilmiş olmalıdır. Bir adet tost için 70 gram tulum peyniri, 70 gram kaşar peyniri kullanılır.
3. Sucuk: Bir adet tost için 70 gram %100 dana etinden üretilen kasap sucuğu kullanılır.
4. Yağ: Bir adet tost için 10 gram margarin veya tereyağı kullanılır.
5. Domates: İnce dilimlenmiş 70 gram domates kullanılır.
6. Tuz: Bir adet tost için üç-dört gram tuz kullanılır.
7. İsteğe bağlı olarak; salam, kokteyl sosis, kornişon turşu, mayonez ve ketçap eklenebilir.

Malzemelerin kombinasyonu, tostun yoğun lezzetli ve doyurucu olmasını sağlar.

Ayvalık Tostu'nun üretimi: Tost ekmeği ortadan ikiye kesilir, dış yüzeylerine margarin veya tereyağı sürülür. Ekmeğin içine üç mm kalınlıkta dilimlenmiş kasap sucuk, tulum peyniri ve kaşar peyniri konulup 220 °C’ye ısıtılan döküm tost makinesinde beş dakika pişirilir. Ancak pişme süresinde tost makinesi, uygun bir aparat ile iki cm aralık kalacak şekilde ayarlanır.  Tost makinesinden alınan Ayvalık Tostunun içine ince ince doğranmış domates konur. Ayvalık Tostunun servisi sıcak olarak yapılır.

Besin Değeri ve sağlık Açısından Değerlendirme: Ayvalık Tostu'nun 100 gramında; 218 kcal, 23,3 gram karbonhidrat, 8,2 gram protein, 10,6 gram yağ, 1,3 gram lif bulunur. Ayrıca; 19,5mg kolesterol, 318 IU Vitamin A, 5,4 mg Vitamin C, 171 mg kalsiyum, 2,1 mg demir, 129 mg potasyum, 273,7 mg sodyum içerir.

Bir adet (porsiyon) Ayvalık Tostu (190 gram) ise; 414 kcal, 44,2 gram karbonhidrat, 15,6 gram protein, 20,1 gram yağ, 2,5 gram lif ve 37 mg kolesterol, 604 IU Vitamin A, 10 mg Vitamin C, 325 mg kalsiyum, 4 mg demir, 246 mg potasyum, 520 mg sodyum içerir.

Ayvalık Tostu; yüksek enerji yoğunluğu (yağ ve karbonhidrat yönünden) ve sodyum içeriği nedeniyle ölçülü tüketilmelidir. Doymuş yağ ve kolesterol oranı yüksektir. Dolayısı ile, tüketim sıklığı ve porsiyon kontrolü önem kazanır. Ayrıca, Lif oranı düşük olduğundan tam tahıllı ekmek, sebze ilavesi ile de vitamin içeriği artırılabilir.

Gastronomi Turizmi ve Ekonomik Katkılar: Ayvalık Tostu'nun, Ayvalık ilçesinin gastronomi turizmine büyük katkı sağladığı bilinmektedir. Özellikle yaz sezonunda turistlerin ilgisi, yerel ekonomiyi destekler. Sokak lezzeti olarak markalaşmış ve Ayvalık’ın simgesi haline gelmiştir.

Ambalajlama ve Ticarileşme: Ayvalık Tostu'nun modern ambalajlama teknikleri ile hızlı tüketim gıdası olarak zincir marketlerde satışı planlanmaktadır. Gıda güvenliği açısından vakum paketleme, modifiye atmosfer paketleme (MAP) gibi teknolojiler uygulanabilir.

Çevresel ve Sürdürülebilirlik Perspektifi: Yerel üreticilerden sağlanan malzemelerin kullanımı karbon ayak izini azaltır. Sürdürülebilir tarım uygulamalarıyla elde edilen peynir ve et ürünleri tercih edilirse çevresel etki azaltılabilir.

Geleneksel Ürün Adı Tanımına Uygunluğu: Ayvalık Tostunun üretiminde nohut mayası ile mayalanmış tost ekmeği, belirli miktarlarda kasap sucuk ile tulum peyniri ya da kaşar peyniri kullanılması, ürünün geleneksel üretim metodunu ve geleneksel bileşimini oluşturur. Ayvalık Tostunda kasap sucuk ile tulum ya da kaşar peyniri kullanımı zorunlu olup tüketici tercihine göre diğer bileşenlerde ilave edilebilir.

Ayvalık Tostu ilk olarak Balıkesir ilinin Ayvalık ilçesinde üretilmeye başlamış, zamanla tüm Türkiye’de yaygın biçimde üretilir hale gelmiştir. Hem gastronomik bir değer hem de kültürel bir miras olarak korunmalıdır. Besleyici özellikleri yanında sağlıklı alternatiflerin geliştirilmesiyle dengeli tüketim özendirilmelidir.