Malatya'nın Arapgir ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü'nde Fırat Vadisi'nin batı yamacında yer almakta olup Malatya il merkezine 114 kilometre uzaklıktadır. MÖ XV. yüzyılda kurulan Arapgir, tarih boyunca medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve kültürel değerlerinin birleşimini günümüze kadar korumuştur. Arapgir, Hititler, Urartular, Romalılar, Anadolu Selçukluları, Anadolu Beylikleri ve Osmanlı İmparatorluğu gibi birçok medeniyetin izlerini taşımaktadır. Arapgir, tarihi boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmasının ardından 1515 Çaldıran Savaşı ile birlikte Osmanlı kontrolüne girmiştir. Tarihî İpek Yolu’nun en önemli duraklarından birisi olan Arapgir, özellikle ipek ve dokuma ticareti açısından büyük önem taşımış ve farklı zanaat dalların da gelişimiyle bölgenin ticari canlılığını desteklemiştir.

Arapgir’in coğrafi konumu ve düşük nüfusu sayesinde hava, su ve çevre kirliliği ile trafik gürültüsü sorunları minimum düzeydedir. Arapgir’de kurulan modern atık su arıtma tesisi ile hem ilçe merkezi hem de köylerinde atık su sorunu çözülmüştür. Rüzgâr Enerjisi Santrali (RES) projesiyle ilçeye kurulan üniteler sayesinde önemli miktarda elektrik üretilmekte ve sürdürülebilir enerji kaynaklarının kullanımına öncelik verilmektedir. Bölgede bulunan Kozluk Çayı ve Kayaarası Kanyonu’nun zengin bir biyoçeşitliliği sahiptir. Biyoçeşitliliği korumak adına yürütülen baraj projesi iptal edilerek bitki ve hayvan çeşitliliği koruma altına alınmıştır. Malatya’daki Biyolojik Çeşitliliğe Dayalı Geleneksel Bilginin (BGB), Kayıt Altına Alınması projesi kapsamında Arapgir ilçesinde Onar, Suceyn (Taşköprü), Ormansırtı (Cücügen), Yaylacık ve Kayakesen köyleri tarihi ve kültürel zenginliğin korunması için projeye dahil edilerek kültürel biyoçeşitliliğin korunması sağlanmıştır. Ayrıca ilçede alternatif yollar açılarak trafik gürültüsü azaltılmış, kamu binalarında enerji tasarrufu sağlanmış ve kanalizasyon altyapısı modernize edilmiştir. Arapgir, Uluslararası Sakin Şehir Birliğine üye olabilmek için altyapı politikaları çerçevesinde önemli adımlar atmıştır. Bu kapsamda, tarihi ve kültürel öneme sahip merkezlerin restorasyonu ve yeniden işlevlendirilmesi hedeflenmiştir. Geçmişte İpek Yolu üzerinde önemli bir ticaret merkezi olan Serge Köyü, manusa dokumacılığı yapılan bir yerleşim yeri iken, zamanla nüfusunu kaybetmiştir. Günümüzde Eskişehir Tasarım Projesi ile Serge Köyü restore edilerek, altı adet Serge Köyü Konağı ve 16 oda, 32 yataklı Serge Oteli inşa edilerek turizme kazandırılmıştır. Oğuzların Bayat Boyuna ait mezar taşı ve Anadolu’nun en eski Cemevi olan Büyükocak Cemevi gibi tarihi ve kültürel zenginliklere ev sahipliği yapan Onar Köyü’nde, ÇEKÜL Projesi kapsamında tarihi mekanlarda restorasyon çalışmaları yapılmıştır. Arapgir ilçe merkezinde eko-ulaşım alternatifleri sağlamak için bisiklet yolları inşa edilmiştir. Arapgir/Eskişehir Kültür ve Doğa Cazibe Vadisi, yerel halkın günlük aktivitelerine katılmaları için bir rekreasyon alanı işlevi görmektedir. Arapgir’in ilk yerleşim yeri olan bu vadi, eski kerpiç evler, zaviye, han, hamamlar, çeşmeler, camiler, kale ve Osmanlı döneminden kalma taş köprüler gibi çeşitli tarihi yapılarla doğa ve tarihi birleştiren bir yürüyüş deneyimi sunmaktadır.

Arapgir yerel üretimi, sürdürülebilir uygulamaları ve organik tarımı teşvik etmektedir. İlçede İyi Tarım Uygulamaları ile GDO'lu ürünlerin kullanımı sınırlandırılmakta ve kimyasal ilaç kullanımı en aza indirilmektedir. Köhnü Üzümü ve Mor Reyhan gibi ürünler organik teknikler kullanılarak yetiştirilmektedir. Ayrıca, bu iki ürün coğrafi işaret olarak tescillenmiştir. İlçe, ürün çeşitliliğini artırmak ve kırsal yoksulluğu azaltmak için alternatif tarım ürünlerinin üretimini teşvik etmektedir. Sürdürülebilir kırsal kalkınma hedeflerine uyum sağlamak amacıyla, kayısı monokültüründen kaynaklanan sorunları gidermek için badem, antep fıstığı, çilek, kivi, nohut ve dut yetiştiriciliği artırılmıştır. Arapgir yöresine özgü lezzetlerden olan Arapgir Akıtma Bıciği, Arapgir Pohmutu, Arapgir Balıklı Pilavı, Arapgir Deli Kız Baklavası, Arapgir Dolaması, Arapgir Kakuk, Arapgir Kızartması, Arapgir Pestil Kavurması, Arapgir Peynirli Ekmek ve Arapgir Tandır Kebabı coğrafi işaretli ürün olarak tescillenmiştir. Arapgir’in geleneksel el sanatlarından olan Manusa Dokuması ve Arapgir Tahta Çivili Ayakkabı da coğrafi işaretle tescillenmiştir.

Arapgir’de Bağbozumu Şenlikleri, Uluslararası Kayaarası Kanyonu Fotokamp, Sarıçiçek Yayla Festivalleri gibi birçok şenlik düzenlenmektedir. Arapgir Kozluk Çayı Kanyonu doğa yürüyüşü, fotokamp yapmak isteyen fotoğraf tutkunlarının sıkça ziyaret ettiği yerlerden biridir. Sarıçiçek Yaylası, Arapgir, Kemaliye ve Divriği ilçelerinin kesişim noktasındadır. Türkiye’nin en büyük yaylalarından olan ve Tarihî İpek Yolu’na ev sahipliği yapan Sarıçiçek Yaylası antik kalıntıları, 222 çeşit endemik bitki türü, üretilen peynir ve balları ile kültür ve doğa temelli turizmin merkezi haline gelmiştir.

Bu özellikleriyle Arapgir 2021 yılında Malatya şehrinin Uluslararası Sakin Şehir Birliğine üye olan ilk ilçesi olmuştur.

Referanslar

Cittaslow GoTürkiye. (2025). Cittaslow Şehirler Doğu Anadolu, https://slowcity.goturkiye.com/tr/cittaslow-sehirler-dogu-anadolu, (Erişim tarihi: 26.05.2025).; Cittaslow Türkiye. (2025). Arapgir / Malatya, https://cittaslowturkiye.org/tr/, (Erişim tarihi: 26.05.2025); Tapan, İ. (2024). Fırat’ın Kıyısında Bir Sakin Şehir (Cittslow): Arapkir, Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1): 23-56; Tapan, İ. (2024). Malatya Kırsalında Alternatif Tarım Ürünleri Yetiştiriciliği ve Sürdürülebilir Kırsal Kalkınma Açısından Önemi, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 16(1): 77-116. https://doi.org/10.55827/ebd.1379738; Türk Patent ve Marka Kurumu. (2025). Türkiye’nin Coğrafi İşaretleri – Arapgir / Malatya, Erişim Adresi: https://ci.turkpatent.gov.tr/, (Erişim tarihi: 26.05.2025).

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: