Balıkesir - Havran ilçesinin kültürel mirası ve doğal güzellikleri arasında yer alan İnboğazı bölgesi, Havran’ın 6,5 kilometre kuzeydoğusunda, İnönü Köyü’nün 1,8 kilometre güneydoğusunda ve Havran-İvrindi karayolunun 1.5 kilometre kuzeyinde bulunmaktadır. İnboğazı Mevkii coğrafyası, 2010 yılında hizmete alınan Havran Barajı ile değişmiş olup kaynaklardan yedi adet olduğunu öğrendiğimiz mağaralardan günümüzde Aydınlık ve Andık Mağarası korunmuş durumdadır. İnboğazı bölgesinde yer alan mağaralarla ilgili ayrıntılı bilgi İ.K. Kökten’in 1949 tarihli yayınından elde edilmektedir. Kökten,  bölgede yer alan yedi mağara bulunduğunu belirtmekte ve bunlar arasında büyüklükleriyle dikkat çeken Devedamı, Karanlık, Aydınlık ve Andık Mağaralarının adlarını vermektedir. Ayrıca, bu araştırma sırasında Karanlık Mağara içinde 5x3 metre boyutlarında küçük bir alanda sondaj kazısı yürütmüş, yaklaşık iki metre derinlikte ana kayaya ulaşmıştır. Bu çalışma esnasında üç kültür tabakası ve 15 yapı katının varlığını belirlemiştir. Birinci kültür katında beş adet pişmiş topraktan yapılmış kadın ve erkek figürini ele geçmiştir. Bu buluntuları değerlendiren Kökten, Grek-Roma Çağı özellikleri gösterdiğini belirterek mağaranın Kybele’ye ait bir kült alanı olarak kullanıldığı görüşünü ileri sürmüştür. İkinci kültür katında Erken Tunç Çağı’na tarihlendirdiği seramik parçaları bulmuş ve bu parçaların Troia II evresi seramik örnekleri ile benzer olduğunu ileri sürmüştür. Üçüncü kültür katında ise perdahlı siyah ve kahverengi seramik parçaları ele geçmiş olup bu kültür katının Neolitik Çağ ya da Kalkolitik Çağ’a tarihlenebileceğini belirtmiştir. Karanlık Mağara’nın baraj gölü altında kalması öncesinde, 1982 yılında Prof. Dr. M. Korfmann ve 1987 yılında ise Prof. Dr. M. Özdoğan tarafından da incelendiği görülür.

Baraj inşaatı sonrasında korunan Andık Mağarası 2013 yılında Dr. A. Saka tarafından, 2017 yılında ise Andık ve Aydınlık Mağaraları Doç. Dr. Derya Yalçıklı tarafından araştırılmıştır. Bu araştırmalar sonrasında, İnboğazı-Andık Mağarası’nda Balıkesir Kuva-yi Milliye Müzesi Müdürlüğü başkanlığında ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Derya Yalçıklı’nın Bilimsel Danışmanlığında 2022 ve 2023 yıllarında kazı çalışması yapılmıştır. Bu çalışmalar Balıkesir Büyükşehir Belediyesi ve Havran Belediyesi tarafından desteklenmiştir.

Andık Mağarası, Gelin Deresi’nin aktığı vadi tabanından 175 metre yükseklikte yer almaktadır. Mağara alt ve üst galeriler olmak üzere iki kattan oluşmaktadır. Altta yer alan giriş katı, bir tane büyük ve doğu tarafında yer alan iki küçük galeri girişine sahiptir. Doğuda bulunan galeriler iç galerilere dar geçitlerle bağlanmaktadır. Mağaranın ana girişi olarak tanımlayabileceğimiz batıda yer alan büyük galeri 16,3 metre genişliğe, 6,2 metre yüksekliğe ve 19,5 metre derinliğe sahiptir. Bu geniş galerinin kuzey ve doğu bölümünde iki dar galeri ayrılarak uzanmaktadır. Mağaranın iç kısmında birçok mekan sırasına sahip kuzey galerisi yaklaşık 55,4 metre boyutundadır. Mağaranın ilk katından yaklaşık 20 metre yukarıda, tepenin güney yönüne bakan dik kaya yamacına açılan üst kat galerisi mağara kompleksinin ulaşılması güç bölümlerini oluşturmaktadır. İki galeri sistemi dar dikey galeriler sayesinde birbirine bağlanmaktadır. Giriş galerisinin batı duvarında olasılıkla Geç Neolitik Çağ’a ait küçük bir duvar resmi saptanmıştır. Kırmızı renkte ayakta duran bir figürün yer aldığı tasvirin güneyinde bir dağ zirvesini anımsatan resim günümüze yıpranmış olarak ulaşmıştır. 

İnboğazı Mağaraları'nın diğer bir parçasını oluşturan Aydınlık Mağara, Andık Mağarası’nın batısında, Kocaçal Tepe’nin batı yamacında, Havran Barajı bendi kenarında bulunmaktadır. Mağaranın giriş galerisi 21x13 metre boyutlarında geniş bir alana sahip olup yaklaşık 28 metre yüksekliğindedir. Giriş galerisinden doğu yönünde ilerleyen iki galeri mevcuttur. Güneyde geniş olan galeri, yarasaları koruma projesi kapsamında bir kapı ile kapatılmıştır. Diğer galeri ise yaklaşık 10 metre uzunluğa sahiptir. Mağarada yapılan araştırmada Neolitik ve Kalkolitik Çağlara ait seramik parçaları ele geçmiştir. İnboğazı Mağaraları araştırma projesi, Andık ve Aydınlık Mağaralarını kapsayan bir kazı projesidir. Birinci Derece Arkeolojik Sit Alanı niteliğine sahip ve iyi derecede korunmuş olan Andık Mağarası’nda 2022 yılında başlatılan kazı çalışmalarının, altyapının tamamlanması sonrasında Aydınlık Mağara’yı da kapsaması planlanmaktadır.

Andık Mağarası’nda 2022 ve 2023 sezonlarında Giriş galerisinde kazı çalışmaları yürütülmüştür. Bu galerinin doğu ve batı kenarında iki farklı alanda çalışılmış, her iki alanda birbirine paralel kültür tabakalaşmasının varlığı gözlenmiştir. Yüzey toprağı ve hemen altında mağaraya ait taş döküntünün yer aldığı üst seviyede, Ortaçağ ve Arkaik Çağ’a ait dağınık durumda seramik parçaları saptanmıştır. Batı kenarı açmalarında bu seviyenin altında Kalkolitik Çağ’a tarihlendirdiğimiz ocak seviyesi ile seramik parçaları açığa çıkarılmıştır. Bu alanda saptanan ocak sayısı yedi adete ulaşmıştır. 2022 sezonunda bu kesimde saptadığımız büyük ateş alanı, yakın zamanda mağaranın köylüler tarafından ağıl olarak kullanılması sürecinde de bu bölgenin ateş alanı olarak kullanıldığını ortaya koymuştur.  2023 sezonunda bu ocağın çevresinde Kalkolitik Çağ’a ait altı adet ocak tabanı saptanmıştır. İki sezon boyunca aynı bölgede belirlediğimiz bu ocaklar, mağaranın batı kesiminin ateş alanı olarak kullanıldığını ortaya koymaktadır. Mağaranın girişine yakın bu bölgenin hava akımı nedeniyle tercih edildiği anlaşılmaktadır. Mağara içinde çeşitli kullanım alanlarının mevcut olduğu düşünüldüğünde, bu bölgenin ateş alanı olarak işlev gördüğü anlaşılmıştır. Giriş galerisinin doğu duvarı çevresinde kazı çalışmalarında ise benzer bir tabakalaşmayı izlemek mümkün olmuştur.

Mağarada gerçekleştirilen kazılar neticesinde, taş ve kemikten yapılmış boncuklar, bazalt ve granitten yapılmış öğütme taşları, çakmak taşından yapılmış kesici, kazıyıcı, kalem ve benzeri nitelikte aletlerden oluşan geniş bir taş alet koleksiyonu ele geçmiştir. Seramik buluntu grubu içinde Kalkolitik Çağ’dan Ortaçağ’a kadar uzanan farklı dönemlerin varlığını temsil eden buluntular mevcuttur. Bu grup içinde dikkat çekici buluntular arasında Sigrafito tekniğinde üretilmiş Ortaçağ’a tarihlenen kap parçaları, Arkaik Çağ’a tarihlenen siyah firnizli figürlü kaplara ait parçalar, MÖ İkinci bin yıl ile Geç - Orta Kalkolitik Çağlara ait kap parçaları önemli seramik gruplarını oluşturmaktadır. Dikkat çekici buluntular arasında, 1204-1261 yıllarına tarihlendirilen Bizans sikkesi ise mağaranın Ortaçağ’da kullanım sürecinin tarihi hakkında bilgi vermesi bakımından önem taşımaktadır. Mağarada ele geçen bu buluntular sayesinde, Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ, Geç Tunç Çağı, Arkaik Çağ ve Ortaçağ’da mağaranın yaşam alanı olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Kazıdan ele geçen buluntular Balıkesir Kuva-yi Milliye Müzesi’nde sergilenmektedir.