Zazadin Han (Sadeddin Köpek Kervansarayı)
Kervansaray ve Han Kervansaray Han Konaklama Tesisi Doğal ve Kültürel Miras Sit Alanı Kervansaray Kervansaray Han
-
2019
1236 ve 1237 yıllarında iki bölüm halinde inşa edilmiş olan ve günümüzde restore edilerek çeşitli işlevlerle kullanılan bir XIII. yüzyıl Anadolu Selçuklu kervansarayıdır.
Zazadin Han, barınak kısmı ve bununla bağlantılı avlulu kısımdan oluşmaktadır. Sultan I. Alaeddin Keykubad’ın emiri Sadeddin Köpek tarafından yaptırılmış olan yapı, konum olarak Konya kentinin kuzeydoğusunda, Kayacık mevkiinde, Tömek Köyü’nün bir kilometre kadar güneyindedir. Konya Selçuklu Belediyesi sorumluluk alanında bulunan ve kültür varlığı olarak tescil edilmiş olan yapının bakımından sorumlu kuruluş Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü’dür. Hanın yaklaşık olarak 35x96 metrelik doğudan batıya doğru kademeli olarak genişleyen, kabaca dikdörtgen formundaki planı, doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır. Yapıya güney cephesindeki taçkapıdan girilmekte, giriş holünden geçilerek avluya ve avluyu kuzey, doğu ve güney yönlerinde çevreleyen servis mekânlarına ulaşılmaktadır. Avlunun batısında ise yine bir taçkapıdan girilen, kapalı veya kışlık kısım olarak da adlandırılan, barınak kısmı bulunmaktadır. Avlunun güney cephesinin batısı kısmındaki merdivenden çıkılarak giriş holünün üzerindeki mescide ulaşılmaktadır. Avlunun kuzey cephesinin batı kısmındaki merdiven ise hanın çatısına ulaşımı sağlar. Hanın içinde herhangi bir su yapısı bulunmamaktadır.
Zazadin Han, tüm Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları arasında zemin oturma alanının büyüklüğü bakımından dokuzuncu sırada yer almaktadır. Bulunduğu konum itibariyle Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu’nun doğusunu batısına bağlayan işlek bir ticaret yolunun, Horozlu Han ile birlikte Anadolu Selçuklu başkenti Konya’ya en yakın iki durağından biri olan hanın, döneminin kaynaklarına göre, hatırlı misafirlerin karşılandığı ve uğurlandığı önemli bir nirengi noktasında yer alan önemli bir yapı olduğu anlaşılmaktadır.
Zazadin Han, ayakların ve duvarların üzerine oturan kemerli açıklıklarla bölünmüş iç duvarlar ve bu iç duvarların üzerine oturtulmuş tonozları içeren bir taşıyıcı sistem kurgusunda düzenlenmiştir. Bu özelliğiyle; Aksaray Sultan Han, Kayseri Sultan Han, Karatay Han, Ağzıkara Han gibi belli başlı Anadolu Selçuklu kervansarayları ile benzerlik gösterir. Yapının tamamı ağırlıklı olarak farklı form ve türdeki devşirme taş malzemeden inşa edilmiş olup Antik Yunan, Roma ve Bizans dönemlerinden mimarî izler barındırmaktadır. Bu duruma yegâne istisna, avlu ve servisler kısmının güneydoğu köşesindeki mekânın tuğla kullanılarak yapılmış tonozudur. Hanın süsleme bakımından mütevazı denilebilecek özellikleri vardır. Yapının her iki taç kapısının çerçevelerinde ve yapının avlu duvarlarının üzerindeki silmelerinde taşa oyulmuş soyut bitkisel ve geometrik bezemeler bulunmaktadır. Yapının taçkapılarında, kemerlerinde ve tonoz alınlarında iki renkli taş malzemenin almaşıklı biçimde kullanılmış olması yapıyı benzerlerinden ayıran önemli bir özelliğidir.
Yapının korunması ile ilgili ilk çalışmalar 1996 yılında başlatılmıştır. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü tarafından Prof. Dr. Ali Baş ve Prof. Dr. Haşim Karpuz'un yönetiminde bir kazı ve temizlik çalışması yapılmış, 2002 yılında Y. Mimar Mustafa Önge tarafından kendi yüksek lisans tezi çalışması kapsamında detaylı rölöveleri alınarak öneri restorasyon projesi hazırlanmıştır. Yapı, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2005 yılında, Önge’nin projesinden bağımsız olarak proje ihalesine çıkarılmış, hazırlatılan projenin uygulama ihalesi 2007 yılında yapılmış, 2008 yılında törenle hizmete açılmıştır. 2009 yılında Selçuklu Belediyesi’ne, Tarihi Kentler Birliği ödülü verilmesine vesile olan yapı daha sonrasında Selçuklu Belediyesi ve Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından düğün ve gala yemeği organizasyonları için kiraya verilmiştir. 2019 yılının Nisan ayında işletmeci olarak Çetiner Ltd. Şirketine kiralanmış olan yapı, bu çalışmanın hazırlanmış olduğu tarih itibariyle bakım ve onarıma muhtaç durumdadır.
Referanslar
http://www.hurriyet.com.tr/seyahat/zazadin-hani-konuklarini-bekliyor-41046802, (Erişim tarihi: 24.07.2019); Önge, M. (2004). Restoration of Zazadin Han: A 13th Century Seljukid Caravanserai Near Konya (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Middle East Technical University, Institute of Natural and Applied Sciences; Önge, M. (2007). Caravanserais as Symbols of Power in Seljuk Anatolia. İçinde; J. Osmond ve A. Cimdina (Editörler), Power and Culture, Identity, Ideology, Representation (ss. 49-69). Pisa: Pisa University Press; Önge, M. (2007). Zazadin Han (Sadeddin Köpek Kervansarayı). İçinde; H. Acun (Editör). Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (ss. 195- 209). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Önge, M. (2007). Zazadin Han (Sadeddin Köpek Kervansarayı). Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (ss. 195- 209). İçinde; H. Acun (Editör). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.