Yıldız Porselen Fabrikası
Doğal ve Kültürel Miras Müze Genel Müze Bina Zanaat Müzesi Endüstri Yapısı
(İstanbul, Beşiktaş, Yıldız Parkı, 1890'lar - )
-
2024
Yıldız Porselen Fabrikası, Sultan II. Abdülhamid döneminde, 1890'ların başında geleneksel Türk çini ve porselen sanatını yeniden canlandırmak amacıyla Yıldız Sarayı’nın bahçesinde kurulmuştur. 1894 yılında meydana gelen büyük İstanbul depreminde ciddi hasar gören fabrika, aynı yıl içinde İtalyan Mimar Raimondo D’Aronco'nun yönetiminde yeniden inşa edilmiştir.
Saray ve Avrupa’daki benzer porselen işletmelerinden esinlenerek kurulan bu fabrika, öncelikli olarak saray ve kasırların porselen ihtiyacını karşılamak üzere tasarlanmıştır. Bunun yanı sıra üretilen porselen eserlerin Osmanlı Devleti ve Sultan II. Abdülhamid'in kimliğiyle dünya genelinde tanıtılması da amaçlanmıştır. Üretim yelpazesi büyük boyutlu dekoratif vazolardan sofra takımlarına, kahve ve yazı setlerine kadar geniş bir çeşitlilik göstermektedir. Saray ve köşklerde kullanılan bu porselenlerin bazı özel parçaları ise yabancı hanedanlara hediye edilmiştir. Fabrikada üretilen her eserde, fabrikanın orijinal amblemi olan ay-yıldız damgası yer almakta olup, damganın altında fabrikanın kuruluş yılı ve üretim tarihi belirtilmiştir. Özellikle natüralist üslupla yapılmış eserler, dönemin mimarisi ve peyzaj tasarımını yansıtarak önemli tarihi belgeler niteliğindedir.
II. Abdülhamid'in 1909'da tahttan indirilmesiyle fabrikanın üretimi durdurulmuş, ancak 1910'da Müze-i Hümâyûn Müdürlüğüne bağlanarak Osman Hamdi Bey’in girişimiyle tekrar üretime başlamıştır. Fabrika, 1920'de İstanbul’un işgaline kadar faaliyetlerini sürdürmüş, 1959 yılında ise Sümerbank'a devredilerek "Yıldız Porselen Sanayi Müessesesi" adını almıştır. Bu dönemde yemek takımları, duvar panoları ve dekoratif ürünlerin üretimine ağırlık verilmiştir. 1994 yılında Sümer Holding'in özelleştirilmesinin ardından fabrika, 1995'te TBMM Millî Saraylar Daire Başkanlığı'na, 2018’de ise T.C. Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Millî Saraylar Başkanlığı’na devredilmiştir.
Günümüzde, Yıldız Porselen Fabrikası, hem geleneksel motiflerden esinlenen duvar tabakları, şekerlikler, vazolar ve kahve takımları gibi ürünlerle Osmanlı dönemi estetiğini yeniden canlandırmakta, hem de modern zevklere hitap eden yeni porselen ürünler üretmektedir. Bu eserler, Millî Saraylar mağazalarında satışa sunulmakta ve geniş kitlelere ulaşmayı amaçlayan projelerle desteklenmektedir.
XIX. yüzyılda Osmanlı çini sanatının gerilemesi ve dışa bağımlılığın artmasıyla kurulan fabrika, Fransız Sèvres ve Limoges fabrikalarından ithal edilen teknolojiyle faaliyete geçmiştir. Bu çerçevede Fransa'dan uzman personel ve çini kalıpları getirilmiştir. Deprem sonrasında onarılan fabrikada vazolar, yazı takımları, aşure tepsileri gibi gündelik kullanım ürünleri üretilmiştir.
II. Abdülhamid’in tahtan indirilmesinden sonra kısa bir süre kapalı kalan fabrika, 1911'de yeniden açılmış ve Kurtuluş Savaşı sırasında kaolin fincan üretimi gibi çeşitli alanlarda kullanılmıştır. 1957'de Sümerbank’a devredilen fabrika, Cumhuriyet Dönemi'nde de geleneksel Türk sanatının dünyaya tanıtılmasına katkıda bulunmuştur.
Fabrikanın bugünkü faaliyetleri, geçmişle günümüz arasında bir köprü kurarak sanatsal ve estetik önceliklerle ticari kaygılardan bağımsız olarak sürdürülmektedir.
Referanslar
Küçükerman, Ö. (1987). Yıldız Çini Fabrikası. Ankara: Sümerbank Genel Müdürlüğü yayını;
Serin, S. (2009). Yıldız Çini / Porselen Fabrikası. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; https://www.millisaraylar.gov.tr/Lokasyon/18/Yildiz-Cini-ve-Porselen-Fabrikasi.