Bellek, unutma ve anımsama ile ilişkili olup, disiplinler arası araştırmaların konusudur. Bellek, “yaşananları, öğrenilen konuları, bunların geçmişle ilişkisini bilinçli olarak zihinde saklama gücü, dağarcık, akıl, hafıza, zihin” olarak tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu 2025).

UNESCO “Bilgi Toplumları İnşası” konusunda 1992 yılından beri Dünya Belleği Programı ile ilgili çalışmalar yürütmekte, 1993 yılında Polonya’da yapılan toplantı sonrasında düzenli olarak iki yılda bir toplantılar gerçekleştirmektedir. Programın hedefi, insanlığın belleğini oluşturan ve çeşitli sebeplerle yok olma riski bulunan belge ve bilgilerin korunması, dijital olarak paylaşımı, evrensel erişimi, konu hakkında tüm dünyada  farkındalık sağlanmasıdır. Bu amaçla 1995 yılında Dünya Belleği Kütüğü oluşturulmuş; 1997 yılında da kütüğe ilk kayıt alınmıştır. Ülkemizden 12 belge belgesel miras olarak kütüğe kayıtlıdır (Akyüz Levi 2021; UNESCO 2025).

Dünya belleği, evrensel ölçekteki toplumsal bellek olarak nitelendirilebilir. 

Dünya Belleği kapsamındaki belgeler, Belgesel Miras olarak nitelendirilmekte olup, ülkelerin çok özellikli, önemli izler bırakan varlıklarını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, ülkeler, kentler ve farklı ölçekteki yerleşimler için korunarak geleceğe aktarılması gerekli önemli belgeler düşünülebilir. Program, uluslararası, ulusal ve bölgesel bağlamda önemli belgesel mirasın korunması ve erişimini sağlamaya yöneliktir. 

“Dünya Belleği Programının vizyonu, dünyanın belgesel mirasının herkese ait olması, herkes için tam olarak korunması ve kültürel geleneklerin ve pratiklerin gerektiği gibi kabul edilmesiyle, herkes tarafından engellenmeden kalıcı olarak erişilebilir olması gerektiğidir” (UNESCO 2025).

Dünya’da 125 ülkenin Dünya Belleği kapsamında eseri bulunmaktadır. Bölgesel gruplar, Afrika, Arap Devletleri, Asya ve Pasifik, Avrupa ve Kuzey Amerika, Latin Amerika ve Karaipler’dir. Avrupa ve Kuzey Amerika, Dünya Belleği kütüğünde en fazla belgenin konumlandığı bölgesel gruptur. Koleksiyon tipleri, kitaplar, kodeksler, çizimler, el yazmaları, haritalar, müzik/video/kayıtlar, kağıtlar, fotoğraflar/resimler, kartpostallar, raporlar, tabletler/taşlar, videolar/filmlerdir. Veriler ise, niteliksel, niceliksel, niteliksel ve niceliksel olmak üzere üç tiptir. Toplam 570 belge, Dünya Belleği kütüğüne kayıtlıdır. (UNESCO 2025). 

Dünya Belleği kapsamındaki belgeler bağlamında (UNESCO 2025): 

1. İnsanlık tarihinin ilk edebi belgelerinden ve en eski dört Veda’dan biri olan Rigveda (Hindistan);
2. Burma Kralı Alaungphaya’nın Büyük Britanya Kralı II. George’a yazdığı 1756 yılından kalma Altın Mektubu (Almanya, İngiltere, Myanmar);
3. Anne Frank’ın günlükleri (Hollanda)
4. Fyodor Dostoyevski: Elyazıları ve Notları (Rusya Federasyonu)
5. EMI Arşiv Vakfının Gramofon Diskleri ve Kağıtları (1897-1914) (IASA)
6. Habsburg İmparatorluğu’nda Musevi Yerleşimi Köy ve Kasabaların Konum Planları (Çekya) örneklenebilir.

Dünya Belleği’nde Türkiye’den on iki belge kayıtlıdır (UNESCO, 2025). Bunlar: 

• Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları (2001) 
• Boğazköy Hitit Tabletleri (2001) 
• İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu (2003) 
• Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi (2013) 
• Kültepe Tabletleri (2015)
• Divanü Lügati’t-Türk (2017) 
• Piri Reis’in Haritası (2017) 
• Kâtip Çelebi Koleksiyonu: Cihannümâ ve Keşfü’z Zunûn (2023)
• Mevlâna Küllîyatı (2023)
• Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu (2023)
• Karatepe- Aslantaş Yazıtları (2025)
• Camiu't Tevarih/Jāmiʿ al-Tawārīkh (2025)- Türkiye ve Özbekistan

Belgelerin kütüğe giriş tarihleri incelendiğinde, Kandilli Rasathanesi El Yazmaları ve Boğazköy Hitit Tabletleri’nin ilk olarak girdikleri algılanmaktadır. 2025 yılında Dünya Belleği’ne giren 74 yeni belgesel miras öğesi bulunmakta olup, bunlar arasında Türkiye’nin biri yalnız, diğeri ise Özbekistan ile ortak olarak başvurduğu olmak üzere iki belge de yer almaktadır (UNESCO 2025).