Tuzhisar Sultan Hanı
Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Kayseri-Sivas yolunun 46. kilometresinde yer alan Tuzhisar Kasabası’nda bulunmaktadır. İnşa kitabesi günümüze ulaşabilmiş değildir. Selçuklu Sultanı 1. Alaeddin Keykubad tarafından Kayseri ve civarındaki imar faaliyetlerini yoğunlaştırdığı 1232-1236 yılları arasında inşa edilmiş olabileceği muhtemeldir. XIII. yüzyılda inşa edilen Selçuklu hanlarının, büyüklük itibariyle ikinci derecede olanlarından biridir. Gerek planı, gerekse yapısı bakımından tamamıyla klasik planlı kervansaray karakterindedir. Bu değerli anıtı hayata kazandıran çalışmalar 1951 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapıldı. İnşa edildiği bölgeden dolayı, taş malzemenin elverişli olması bakımından, taş malzeme kullanmakta üstün bir başarı tekniği söz konusudur.
Han iki kütle olarak tasarlanmış. İlk kütle yolcu, yük ve hayvan gecelemesi sırasında gereksinimlerin giderilmesine cevap verecek olan barınaktan; ikinci kütle ise, servis alanlarından oluşmaktadır. Avlı bölümü kuzey taraftadır. Kapalı barınak bölümü ise güney tarafta olup avlu bölümünden daha küçük olarak yapılmış. Yüksek ve çeşitli türlerde payanda ve kulelerle desteklenmiş duvarlarıyla yapı, küçük bir kale görünümündedir. Dış cephede duvar yüzeyine hareket katan önemli yapı öğelerinden biri, stilize aslan başı biçiminde düzenlenen ve aynı dönemde yapılan pek çok yapıda örneklerine rastlanan çörtenlerdir. Kervansaraya girişin sağlandığı taç kapı, kuzey cephenin biraz doğusunda yer almaktadır. Duvar yüzeyinden profillendirilerek içe doğru yerleştirilmiş bir görünümdedir. Hamama geçiş, batı cephede bulunan ve cephenin kuzeye bakan kısmına doğru açılan basık kemerli kapıdan sağlanmaktadır. Hamam yapısı klasik hamam bölümlerini oluşturan sırasıyla soyunma, soğukluk, sıcaklık, su deposu ve külhan bölümlerini kapsamaktadır. Isı yalıtımı dikkate alınan hamamın üst örtü seviyesi Han’ın genel üst örtüsünden daha aşağıda, basık olarak tasarlanmıştır.
Avlu ortasında mescit bulunmaktadır. Mescit Ağzıkara Han, İshaklı Han ve Aksaray Sultan Hanı gibi örneklerin en süslüsüdür. “L” biçiminde dört yığma ayağa atılmış dört sivri kemerle altlı üstlü olarak düzenlenmiştir. Mescide çıkışı sağlayan merdiven, kuzey cephededir ve iki kanatlı olarak düzenlenmiştir. On bir adet basamaktan oluşmaktadır. Mescit kapısı süsleme bakımından zengindir. Mescidin batı cephesindeki kemerde gövdesi düz ve ters “S” şeklinde kıvrımlı olarak tasvir edilen iki ejder vardır. Kemer kilit taşı üzerinde, yandan birbirine bakar vaziyette betimlenen ejderler kulaklı, badem gözlü, açık çeneli ve dişleri belirgin bir biçimdedir. Kervansarayın kapalı barınak kısmına girişi sağlayan taç kapı, avlunun güney duvarından dışa çıkıntı yapmış olarak düzenlenmiştir. Kapalı barınak alanı, 24 bağımsız yığma ayağa ve duvarlara doğu-batı istikametinde atılmış sivri kemerlerle girişe paralel yedi sahınlıdır. Orta sahın diğer sahınlardan daha dar tutulmuştur. Diğer sahınlar doğu-batı istikametinde atılmış sivri tonozla örtülüyken; orta sahın kuzey-güney istikametinde atılmış sivri tonozla örtülüdür. Orta sahnın ortasında bir kubbe yer almaktadır. Kubbenin kasnağına açılan dört pencere vardır. Pencereler özellik bakımından yuvarlak açıklıklı olup içten sekiz dilimli mazgal şeklindedir. Kasnakta pencerelerin hizasında yüzeysel olarak kabartılmış dekoratif kemer sırası dikkat çekmektedir. Bu kemer sırasının üzerinde Fetih Suresi’nin ilk dört ayetinin işlendiği yazı bordürü, onun üzerinde de üç sıra mukarnastan oluşan bir kuşak yer almaktadır.
Süsleme tekniği olarak, kullanılan taş malzeme sebebiyle kabartma ve oyma teknikleri dikkat çekmektedir. Bezemeler, taç kapılarda, köşk mescitte ve iki köşe kulesinde toplanmaktadır. En zengin bezeme örnekleri köşk mescittedir. Dış cephede yoğunlukla geometrik bezemelerle dairesel rozetler ve kemer yüzeyinde ejder figürleri görülmektedir. Bezeme bakımından yapıda tüm bezeme türlerine rastlamak mümkündür. Geometrik, bitkisel, figüratif, mukarnas ve yazı gibi pek çok bezeme örneği yapının farklı yerlerinde kullanılmıştır.
Referanslar
Akok, M. (1968). Kayseri’de Tuzhisarı, Sultanhanı, Köşk Medrese ve Alaca Mescit diye tanınan üç Selçuklu mimari eserin rölövesi, Türk Arkeoloji Dergisi, 17(2): 5-41; Özbek, Y. (2007). Tuzhisar Sultan Hanı, İçinde; H. Acun (Editör), Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (ss. 175-193). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Özbek, Y. (2007). Tuzhisar Sultan Hanı, İçinde; H. Acun (Editör), Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 175-193.