Lisansüstü düzeylerdeki turizm derslerin ortaya çıkışı 1970’li yılların ortalarında İstanbul Üniversitesi İktisadi Coğrafya ve Turizm Enstitüsü ile başladı, Ardından Ege Üniversitesi’nde lisansüstü programlarda turizm ile ilgili dersler okutuldu. 1981 yılında Hacettepe Üniversitesi İşletme Anabilim Dalı/Turizm İşletmeciliği Programı açıldı. Lisansüstü programların sayılarında da 1990’lı yıllarla birlikte önemli oranlarda artış yaşandı. Örgün turizm eğitim–öğretimi ve araştırmalarının başlangıcı 1960’lı yıllara kadar ancak inebilse de, Türkiye’de turizm literatürünün oluşumuna yönelik çalışmalar 1930’lu yıllara kadar gitmektedir. Bu yıllarda Süreyya Ergün turizm alanında çeşitli kitaplar ve yazılar yayımladı. 1930’lu yıllarda yayımlanmış dergilerde de turizm ile ilgili pek çok yazı ve makale yer al-maktadır. Turizm literatürü de 1950’li yıllardan itibaren gelişim sürecine girdi.

Yukarıdaki açıklamalar dahilinde Türk turizm literatürünün akademik anlamdaki gelişimi üç döneme ayrılabilir: Birinci Dönem (1940–1990), İkinci Dönem (1991–2010) ve Üçüncü Dönem (2011–2018).

Birinci dönem (1940–1990)

1940–1990 yılları Türk turizm literatürünün doğum ve gelişim dönemidir. Bu dönemin temel özelliklerinden biri, literatürün oluşumuna katkıda bulunanların farklı disiplinlerden ve özellikle ekonomi, pazarlama, coğrafya, sosyoloji gibi alanlardan olmasıdır. Bu alanlardan turizme ilgi duyanların bir kısmı bir eğitim kurumunda görevli iken, bir kısmının da turizm ile ilgili konulara merak güdüleri ile eğildikleri anlaşılmaktadır. Birinci dönemde turizm literatürünün oluşumunda ve yönlenmesinde meslekten turizmci birkaç kişi ancak vardır; olanlar da farklı disiplinlerden olup, turizm üzerine yoğunlaşan akademisyenlerdir. Bu dönemin en temel karakteristiği çalışmaların bütünüyle disiplinlerarası bir içeriğe sahip olmasıdır.

Bu yıllarda ülke ve yöre ekonomilerine yaptığı olumlu katkılar yönüyle turizmin iktisat alanında çalışan akademisyenlerin ilgisini çektiği görülüyor. Benzer durumun dünya geneli için de geçerli olduğu yapılan incelemelerden anlaşılmaktadır. İlk dönemde Alman ekolünün hâkim olduğu dünya turizm literatürüne, sonrasında İsviçre ve İngiltere’deki akademisyenler de dahil olmaktadır; Archer, Glücksmann, Hunziker, Krapf, Krip¬pendorf, Bernecker, Archer ve Medlik gibi iktisatçılar bu dönemde turizme yönelmektedir. Gerçekten de Türkiye’de, 1940’lı yıllardan itibaren turizmin ülke ekonomisine yaptığı katkılar yönüyle araştırmacı ve akademisyenlerin ilgisini çekmeye başladı; turizm ile ilgili kitaplar ve çalışmalar bu yönüyle ele alındı. Hasan Olalı, Tunay Akoğlu, Süreyya Ergün ve Selahattin Çoruh gibi 1970’li yıllardan önce turizm konusuna eğilenlerin çalışmaları genel olarak iktisat ağırlıklıdır.

1970’li yıllardan sonra turizm alanında çalışma yapanların da geneli iktisat ağırlıklı olmak üzere, bu dönemde Hasan Zafer Doğan gibi sosyoloji, Meral Korzay gibi pazarlama, Alparslan Usal gibi yönetim, Orhan Mesut Sezgin gibi yönetim ve pazarlama konularında ağırlıklı çalışma yapanlar da ortaya çıkmaya başladı. Bu dönemde yükseköğretim düzeyindeki turizm bölüm ve programlarında görev alan ve dersler okutanların tamamının lisans öğrenimlerinin turizm alanından olmayanlardan oluştuğu görülmektedir: Hasan Olalı (Ekonomi), Meral Korzay (Pazarlama), Hasan Zafer doğan (Sosyoloji), Hasan Işın Dener (Ekonometri-İstatistik), Ziya Eralp (Ekonomi), Çelik Gülersoy (Hukuk), Ergun Göksan (Hukuk ve iktisat), Öcal Usta (Finansman), Alp Timur (Ekonomi), Tunay Akoğlu (Ekonomi) ve Tunca Toskay (Ekonomi), Necdet Hacıoğlu (Filoloji). Bu dönemde turizm literatürünün bilgi aktarım araçları daha çok kitaplardır. Bilimsel makale içerikli yazılar az sayıda iken, gazetelerde yayımlanan yazılarda kayda değer bir üstünlük gözlenmektedir.

Bu yıllarda yayımlanan makale ve kitapların içerikleri turizm sektörünün teşvik edilmesi, ülkenin tanıtımı, konaklama altyapısının iyileştirilmesi ve ulaştırma gibi konularda yoğunlaşmaktadır. Makro bir yaklaşımla hazırlanan bu yazılar toplumda turizm olayına yönelik bir farkındalık yaratma amacını güder. Bu dönemde etkisinde kalınan akademisyenlerin ülkeleri arasında Fransa, Almanya ve İsviçre başı çekmektedir.

Birinci dönemde diğerlerinden farklılık gösteren yıllar, 1983–1990 aralığıdır. Bir anlamda ülkede turizm sektörünün teşviklerinin artış gösterdiği yıllar olup, bu dönemde turizm ile ilgili akademik içerikli toplantı, kitap ve süreli yayınlarda nicelik olmasa da nitelik yönünden bir ilerleme söz konusudur. Turizm Yıllığı’nın Turizm Bankası A.Ş. tarafından yayımlanmaya başlanması, bazı araştırmaların yapılması ve yayımı ve bazı kongrelerin düzenlenmesi bu dönemin farklılıkları arasında yer alır. Bu dönemin diğer farklılığı da, İstanbul Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’ndeki turizm işletmeciliği yüksek lisans programlarından hazırlanan lisansüstü tezlerdeki sayısal artıştır.

İkinci Dönem (1991–2010)

Türk turizminin İkinci Dönemi 1991–2010 yılları arasında yaşandı. Bu yıllarda artık turizm okulları mezunları ağırlıklarını iyice ortaya koymaya başladılar. Türkiye’de akademik turizm dergiciliğinin amiral gemisi Anatolia 1990 yılında yayımlanmaya başladı; turizm ve otelcilik eğitimi alanlar turizm okullarında giderek daha fazla istihdam edilmeye başlandılar. İstihdam edilme oranları 2000 yılından sonra iyice arttı. Özellikle Mersin ve Balıkesir’deki turizm programlarından lisans ve İstanbul, Gazi ve Dokuz Eylül Üniversitesi’nden lisansüstü eğitimlerini alanlar, ülkenin pek çok üniversitesindeki turizm bölümlerinde ağırlıklarını iyice hissettirdiler. Turizm ile ilgili kitaplar ve makaleler genel konulardan ziyade turizmin spesifik alanlarında yoğunlaşmaya başladı. Turizm ile ilgili çalışmalarda metodik uygulamalar ağırlık kazanmaya ve özellikle nicel yöntemler ağırlıklı olarak kullanılmaya başlandı.

Öte yandan ikinci dönem de kendi içerisinde 1990–2000 ve 2001–2010 yılları şeklinde, iki farklı döneme ayrılabilecek temel farklılıklara da sahiptir. Zira 1990–2000 yıllarındaki çalışmalar Birinci dönemin özelliklerine daha yakın iken, 2001–2010 yıllarındaki çalışmalar pek çok yönden 1990–2000 döneminden ayrılmaktadır. Turizm alanının doçentlik temel alanı olmaktan 2001 yılında Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı tarafından çıkarılması dolayısıyla hazırlanan yayınların niteliklerinde 2001–2010 döneminde kayda değer iyileşmeler yaşandı. Bu dönemin aka-demisyenlerinin turizmi bir uygulama alanı olarak ele alıp, pazarlama, yönetim, ekonomi gibi alanlardan birinde uzmanlaşmaya başlamaları, turizm araştırmalarında gözle görülür iyileşmeleri beraberinde getirdi. 2001–2010 yılları arasında hazırlanan tez ve yayımlanan makaleler ince-lendiğinde, nitelik artışı daha iyi görüldü.

Genel olarak 1990–2010 dönemi gerçekleştirilen etkinlikler açısından incelendiğinde, bu yıllarda düzenlenen etkinliklerin sayısal, içerik ve nitelik olarak ilerlediği görülmektedir. Birinci dönemde düzenlenen bilimsel toplantı sayısı bir elin parmakları ile sayılabilirken, 1990 yılından itibaren, özellikle 2000 yılından sonra önemli artışlar yaşandı. 1990 yılında Aydın Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu tarafından Ulusal Turizm Kongresi başlatıldı, 1990’lı yıllarda (özellikle 1992 yılında) Turizm Bakanlığı ve bazı kamu kurumları tarafından pek çok akademik içerikli toplantı düzenlendi. Bilimsel ve akademik kongrelerin sayısı 2001 yılından itibaren daha da arttı. Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi, dünyadaki üç öğrenci kongresinden biri olarak düzenlenmeye başlandı. Düzenlenen kongrelerde 2005 yılından sonra sıra dışı artışlar yaşanmaya başladı.

Türkiye’deki turizm araştırmalarında ikinci dönemde ABD’nin ağırlığı iyi arttı, 2000’lerden itibaren de bütünüyle bu ülkenin araştırma ve eğitim etkisi altına girdi.

Üçüncü Dönem (2011–2018)

Türk turizm literatürünün Üçüncü Dönemi, 2011 yılından günümüze kadar olan dönemi içeriyor. Bu dönemin temel gelişmeleri arasında ilk olarak turizmin tekrar doçentlik temel alanı olarak kabul edilmesi ile turizm alanında çalışan akademisyenlerin belli bir disiplinde uzmanlaşması'nın unutulması bulunmaktadır.

Bu dönemde, lisansüstü programların sayısında da olağanüstü artışlar yaşandı. Yüksek lisans düzeyindeki turizm programları 80, doktora düzeyindekiler de 50 rakamlarını aştı. Turizm ve otelcilik alanlarındaki hemen her lisans düzeyindeki fakülte veya yüksekokulun bir yüksek lisans, bazılarında da doktora programı bulunur hâle gelindi. Nicelik yönünden yaşanan bu patlama, ne yazık ki nitelik yönüne pek fazla yansımadı. Turizm alanındaki çalışmalar içerik itibariyle incelendiğinde, spesifik konular lisansüstü tez, makale, bildiri ve kitap halinde yayımlandı. Yılda 200’den fazla kitap, 500’den fazla lisansüstü tez, binlerce makale ve bildiri hazırlandı. Bütün bu gelişmeler, bir yönüyle kolaycılığı, basitliği ve etik dışı hareketleri teşvik etse de, bir başka yönüyle turizm alanındaki sinerjiyi işaret etmektedir. Yılda 40 dolayında kongre, 60 dolayında akademik turizm dergisi, bu alanın bir yönüyle sinerjisinde farklılığı gösteriyor.

Türk turizm literatürünün oluşması, 1930’lı yıllardan bugüne uzanan bir süreçtir. Turizm literatürünün oluşumu, dünyadaki pek çok ülkede olduğu gibi, ilk olarak ekonomi alanında çalışanların dikkati çekti. Ülke ve bölge ekonomilerine olan katkısını anlamak için iktisatçılar turizm olayına eğildiler, anlamaya çalıştılar. İzleyen yıllarda turizme katılanların artması ile birlikte konunun sosyal, ekolojik ve işletmecilik yönleri ağırlıklı çalışmalar ortaya çıkmaya başladı. Bu yönüyle bakıldığında, Türk turizm literatürünün Birinci Döneminde iktisadi ve işletmecilik yönler ağırlıklıdır. İkinci dönem, turizmin sosyal ve işletmecilik yönlerinin ağırlık kazandığı yıllardır. Üçüncü dönem ise, işletmecilik ve alt disiplinleri ağırlıklıdır.

Bu dönemde Türk turizm araştırmacıları ve akademisyenleri ABD’nin etkisinde kalmaya devam etseler de, etkilenme düzeyi geçmiş dönemler kadar değildir. Türk turizm çalışmaları kendi yolunu henüz bulamamış olsa da, başka ülkelerdeki çalışmalardan daha az etkilenmeye başladı.