Teos Antik Kenti
Doğal ve Kültürel Miras Antik Kent
-
2019
Strabon tarafından önce Athamas, Naoklos sonra Apoikos ve Damasos daha sonra Boiotialı Geres tarafından kurulduğu bildirilen Teos antik kenti, İzmir’in Seferihisar ilçesine bağlı Sığacık Mahallesi’nde, İzmir’in yaklaşık 60 kilometre güneybatısında yer almaktadır. İlk olarak 1862 yılında İngiliz Dilettanti Cemiyeti tarafından araştırılmaya başlanan antik kentin kazıları günümüzde Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalından Prof. Dr. Musa Kadıoğlu başkanlığında devam etmektedir. Pausanias’a göre yerli halkı Karlar olan kente Boiotia ve Atina’dan gelen göçmenler yerleşmiştir. Pherekyedes’e göre kentin kurucusu Athamas’tır. Thales İon Birliği’nin merkezi olarak Teos’un seçilmesini önerse de fikri kabul görmemiştir. Deniz ticareti ile oldukça gelişmiş bir kent haline gelen MÖ 545 yılında Perslerin eline geçti. Süreç içerisinde Teosluların bir kısmı göç ederek, günümüzde İskeçe yakınlarındaki Abdera kentini kurmuşlardır. Göçe rağmen Perslere karşı düzenlenen Lade Deniz Savaşı’nda Teos, 17 gemi ile diğer İon Birliği üyelerine kıyasla en büyük desteği vermiştir. Ayaklanma Persler tarafından bastırıldığı için yeniden Pers egemenliğine giren kentte Mykale Deniz Savaşı’ndan sonra Pers hâkimiyeti sona ermiştir. Teos Attika-Delos Deniz Birliği’nin bir üyesidir ve altı talent vergi ödeyecek kadar da zengin bir şehirdir. Atina ve Sparta tarafından hasara uğratılan şehir, yeniden Pers egemenliğine girse de Büyük İskender bu duruma bir son vermiş, hatta Teos’u bir kanalla İzmir Körfezi’ne bile bağlamayı tasarlamıştır. Sonrasında Pergamon Krallığı ve Roma İmparatorluğu'nun egemenliğinde kalan kentte Dionysos Sanatçılar Birliği önemli bir rol almış, huzursuzluk çıkardıklarından dolayı Ephesos’a sürülmüşlerdir. Şair Anakreon, Anthimacos ve Nausiphanes buralıdır.
Kentte şimdiye kadar ortaya çıkmış olan yapılardan biri antik tiyatrodur. Tiyatro, Helenistik dönemde inşa edilmiş olup Roma döneminde büyütülmüştür. Caveası tamamen tahrip olmuştur. Tiyatro içerisinde bulunan bir kaidede kentin kurucusu Athamas’ ın ismi geçmekte olan bir yazıt bulunmaktadır. Antik kentin akropolü Kocakır Tepe’de yer almaktadır. Zeus Kapitalios’a adanan akropolde Hekatompedon’a ait bir tapınak ve sunak bulunmaktadır. Geç Arkaik dönemden kaldığı bilinen Ion başlıkları akropolde Ion tapınakları olduğuna işaret etmektedir. Kentte yer alan sarnıç Roma dönemine tarihlenmektedir. Ön tarafında 16, yan tarafında ise iki adet kör kemer bulunan sarnıcın aynı zamanda çeşme olarak kullanıldığı da sanılmaktadır. Teos antik kentinde bulunan Dionysos Tapınağı, Anadolu’daki en büyük Dionysos Tapınağı’dır. Peripteral yapıdaki tapınağın mimarı Hermogenes’ tir. Tapınağın Augustus ve Hadrianus dönemine ait olduğu iddia edilmektedir. Günümüze iyi korunmuş olarak gelen kent surları Helenistik dönemde gerçekleşen depremden sonra inşa edilmiştir. Yapılan kazılarda çift taraflı merdiven ve kapı ortaya çıkmıştır. Agoranın içinde bulunan agora tapınağı Apollonis Eusebes Apobateria’ ya adanmıştır. Pronaos, naos ve opisthodomos olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Önceliği politik amaçlar olan boulteurion politik amaçların yanı sıra eğitim amacıyla ve kültürel amaçlarla da kullanılmıştır. Yapı içinde bulunan yazıtlı heykel kaidelerinde yapılan değişiklikler ve Teoslu Tiberius Claudius Kalobrotos ile Tiberius Claudius Phesinos’a övgüler bulunmaktadır. Gymnasion ise yine Helenistik dönemde inşa edilmiştir. Bulunan yazıtlarda burada ders veren öğretmenlerin aldığı ücretler belirtilmiştir. Kuzey ve Güney Liman’ı olmak üzere iki liman vardır ancak sadece Güney Limanı kalıntıları günümüze gelmiştir. Bölgedeki mermer ocaklarından çıkarılan Teos grisi ve Africano mermerler sayesinde kent ticari olarak gelişmiştir. Liman Kilisesi daha önce orada bulunan bir kilisenin üzerine yapılmış olup Orta Bizans dönemine tarihlenmektedir. Kilisede dikdörtgen bir narteks, çift taraflı nef ve iki apsis bulunmaktadır. Dionysos Tapınağı, bouleuterion ve Güney Limanı öne çıkan mimari yapılardandır. Antik kent restorasyon geçirmemiş olup çevre çalışmalarıyla kültürel yaşama kazandırılmıştır. Günümüzde açık hava müzesi gibi kullanılmaktadır.
Referanslar
Kadıoğlu, M. (2012). Teos Rehber Kitap. Teos Guide Book; Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kastamonu, http://www.izmirkulturturizm.gov.tr/9479,klaros-kazisipdf.pdf, (Erişim tarihi: 05.10.2019); Şahin, N. (2012). Apollon Klarios Bilicilik Merkezi. İçinde; A. Çilingiroğlu, Z. Mercangöz ve G. Polat (Editörler), Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları (ss. 317-341). İstanbul: Ege Yayınları; Zunal, O, Polat, G. Cevizoğlu, H., Demir, G., Günata, G., Gürbüzer, E. ve Ayvazoğlu, C. (2018) Prof. Dr. Nuran Şahin’e Armağan Kitabı, Epiphaneia. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.