Yozgat’ın Sarıkaya ilçesi Kaplıcalar Mahallesi’nde modern kaplıca tesislerinin içerisinde yer almaktadır. Kral Kızı Hamamı olarak da anılmaktadır. Roma dönemine ait Basilica Therma -(Aqua Sarvenae) adı ile bilinen Roma Hamamı, II. yüzyılda antik kentte inşa edilmiştir. Orta Anadolu’da antik dönemden bugüne doğal sıcak su kaynağı olarak kullanılan hamam, en önemli Roma yapılarından biridir. Roma döneminde sefere giden Roma askerlerinin dinlenme yeri olan ve doğrudan termal kaynağına inşa edilen bu yapı, 2000 yıldan beri hayatta kalmayı başarmıştır.

Hamam’da Yunan Mitolojisi’nde tıbbın ve sağlığın tanrısı Asclepius figürünün bulunması sebebiyle yapının hep temizlik hem de şifa amaçlı kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Roma döneminde yapılan eserlerde izine pek rastlanılmayan dilini çıkarmış yılan figürü de yine Sarıkaya Roma Hamamı’nda yer almaktadır.

İmparator Theodosius döneminde paganlığın yasaklanmasından sonra, hamamın yanına yapılan kilise ile 451 yılına kadar piskoposluk merkezi olmuştur.

Hamamdaki termal havuza, haç şeklinde mermer bir vaftiz taşı yerleştirilmiştir. Paganlar, bu taş üzerinde vaftiz edilerek, Hıristiyanlık dinine geçmiştir. Bu nedenle hamam, Hıristiyanlar için kutsal bir yer olmuştur. Roma hamamından günümüze ayakta kalan tonozlu mekânına geçişi sağlayan üzerindeki boğa başlı kornet motifli süslemeleri olan arkat dizileri ile yapının batı cephesinde yaklaşık uzunluğu 30 metre, dört buçuk metre de yüksekliği olan onar gözlü, iki katlı, 11 ayaklı kemer ve kuzey ve güney cephesinde apsis adı verilen dairesel havuz kısımlarıdır. Havuzun su sıcaklığı yaklaşık 45 °C derecedir. Simetrik merdivenleri ile 16×4 metre ölçüsü olan bir de iç havuz bulunmaktadır. 15×5,20 metre boyutlarında olan üçüncü havuzda, iç havuz dik olarak konumlandırılmış olup yerden kaynayan termal su içermektedir. Yapı malzemesi olarak dış cephe ve havuzlar için yöresel damarlı beyaz mermer, iç duvarlarda ise kireçtaşı kullanılmıştır.

Bizans döneminden sonra da, Türk halkı da buradan faydalanmaya devam etmiştir. Roma Hamamı, yine hamam olarak 1970’li yıllara kadar üzerine yapılan eklentilerle kullanılmaya devam etmiştir. 2010 yılında Sarıkaya Belediyesi, Roma Hamamı’nın gün yüzüne çıkarılması için çalışmalar başlatmıştır. 2014 yılında tarihi yapının ön cephesinin görünümünü engelleyen bölüm kaldırılmış ve büyük havuz ortaya çıkarıldı. Ancak hamamın bir kısmı halen gün yüzüne çıkarılmamıştır.

2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yerini almıştır. Yapı şifa kaynağı olarak hizmet vermektedir.

Kral Kızı Hamamı olarak da bilinen Sarıkaya Roma Hamamı 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Öneri Listesi'ne dahil edildi. Yozgat'ın Sarıkaya ilçesinde kaplıcalar bölgesinde yer almaktadır. Kaplıcalar içerisinde yer alan Sarıkaya Roma Hamamı'nın antik Roma dönemindeki adı "Basilica Therma'dır (Aqua Sarvenae).

Günümüzde büyük bir kısmı yıkılmış olan Sarıkaya Roma Hamamı, esasen batıya bakan bir cephe, cephenin önünde büyük bir termal havuz, cephenin arkasında kapalı bir havuz ve binanın doğusunda üçüncü bir havuzdan oluşmaktadır. 30 metre uzunluğunda olan bu cephenin kuzey ve güney uçlarında iki yarım daire şeklinde havuz bulunmaktadır. Cephenin arka tarafında, her iki taraftan bir merdivenle ulaşılabilen ve kemerler aracılığıyla öndeki büyük havuza doğrudan erişimi olan bir kapalı havuz bulunmaktadır. 

Sarıkaya, antik dönemde de önemli bir yıkanma merkeziydi. Roma hamamından günümüze sadece tonozlu odaya geçişi sağlayan kemerler ve üzerlerindeki boğa başı motifli süslemeler ulaşabilmiştir. Yapı, sonradan yapılan eklemelerle büyük ölçüde tahrip olmasına rağmen, Yozgat turizmine katkı sağlamak amacıyla 2010 yılında temizlik kazılarına başlandı.

Yüzyıllardır keşfedilmeyi bekleyen tarihi hazine insanlığın erişimine açılırken gerekli yasal prosedürler titizlikle takip edildi.

Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu'nun 19.06.1987 tarih ve 3346 sayılı kararıyla taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilen Sarıkaya Roma Hamamı, 2013 yılında Yozgat Valiliği'nin girişimiyle “Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü'nün 763 sayılı kararıyla üçüncü derece arkeolojik sit alanı ilan edilmiştir. 2018 yılında Sarıkaya Roma Hamamı ve çevresi” birinci derece arkeolojik sit alanı olarak belirlenmiştir.

Roma Kral Kızı Hamamı efsanesi halk arasında şu şekilde anlatılır: Kayseri' ye yerleşen Roma kralının kızı tedavisi olmayan bir hastalığa yakalanmıştır. Kral kızını pek çok doktora götürmüştür ve tedavi ettirmek için elinden geleni yapmaktadır. Ancak güzelliği dillere destan olan kıza bir türlü çare bulamamıştır. Kızın hastalığı ilerler ve artık yürüyemez hale gelir. Ayakları tutmaz olmuş, dizleri tutmaz olmuş. Bugün anlamıyla kızın hastalığı romatizmadır. O zamanlar Sarıkaya sazlık ve bataklıktan ibaretmiş. Sıcak suyun bulunduğu yerde küçük bir gölet oluşmuş ve burası balgam durumunda çamur banyosu gibi. Kral son çare olarak küçük kızını bu sıcak suyun olduğu yere gönderir. “Kız bir süre burada kalır ve iyileşmeye başlar. Körelmiş dizleri açılır, yavaş yavaş adım atmaya ve yürümeye başlar. Sonunda tamamen iyileşir”. Buradaki sıcak suyun güzel kıza iyi geldiğine inanılır. Kral buraya mermer bir havuz yaptırır ve etrafını büyük yontma taşlarla çevirir. Bu havzanın etrafında daha önce kimsenin olmadığı bir şehir inşa edilir. Bu yeni şehre kralın kızının adı olan "Öper" ya da "Hoperi "adını vermiştir. Bu büyük şehir bir depremle yıkılmış ve geriye sadece hamamları kalmıştır.