Karadeniz Bölgesi’nin en yüksek nüfusa sahip ili ve bölgenin en büyük kentidir. On yedi ilçeden oluşan ilin kuzeyi Karadeniz deniziyle, batısı Sinop, güneybatısı Çorum, güneyi Amasya ve Tokat, doğusu Ordu illeri ile çevrilidir. Türkiye’nin Karadeniz’e akan iki büyük nehri olan Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın suladığı verimli kıyı ovaları, lagün gölleri, kıyıları, dağları, yaylaları ve ormanları ile doğaya dayalı rekreasyon aktiviteleri açısından büyük bir çeşitlilik sunmaktadır. Termal kaynaklara sahip ilçeleriyle sağlık ve üçüncü yaş turizminde ön plana çıkarken, Karadeniz Bölgesi’nde bugüne kadar tespit edilebilmiş en eski yaşam alanları olan, eski taş çağına kadar izlenebilen yaşamın izlerini taşıyan mağaraları, arkeolojik alanları, geleneksel mimariyi yansıtan tarihi yapıları ve sokak dokuları, geleneksel tekniklerle inşa edilmiş ahşap köy camileri, müzeleri ve gastronomik değerleri sayesinde özellikle bölgesel ölçekte önemli bir kültür turizmi destinasyonu olarak da dikkat çekmektedir. Samsun’u ulusal düzeyde önemli kılan önemli bir özelliği de, Mustafa Kemal’in 19. 05. 1919’da ordu müfettişliği göreviyle ayak basarak Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin fiili ve birleştirici lideri olarak tarihin yönünü değiştirdiği tarihi bir merkez olmasıdır. Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin simgesel başlangıç yeri olarak sahip olduğu anısal mekânlar, müzeler, ve anıtlar, Samsun’a tarihsel ve simgesel bir derinlik katarak destinasyon değerini artırmaktadır.

2019 verilerine göre nüfusu 1.348.542 olan Samsun, Karadeniz Bölgesi’nin en kalabalık ilidir. Bölgenin en büyük kenti, limanı, sanayi, ticaret, eğitim ve sağlık merkezi olması iç turizm hareketlerini desteklemektedir. Bununla birlikte, nüfusu yanında tarım, sanayi ve hizmetler sektörüne dayalı ekonomisiyle de Karadeniz Bölgesi’nin lideri olan Samsun, yüksek turizm potansiyeline rağmen bu sektörü il ekonomisinde ön plana çıkartamamıştır. Turizm sektörünün il ekonomisi içindeki oranı düşük olmakla birlikte son yıllarda turist sayısında artış görülmektedir. 2018 yılında bir önceki yıla göre yüzde 24,46’lık bir artışla 586.555 ziyaretçi ağırlayan ilde konaklayan ziyaretçi sayısı 384.651’dir. Samsun’u 2018 yılında ziyaret edenlerin 79.261’i yabancı olup bu sayı toplam ziyaretçi sayısının yüzde 13,5 kadarını oluşturmaktadır. Yabancı ziyaretçilerden 36.040 kişi, deniz kapılarından giriş yapan günübirlik ziyaretçilerdir. Yabancı ziyaretçilerin yarıya yakınını oluşturan bu ziyaretçilerin çok büyük bir kısmı kruvaziyer gemileri ile seyahat edenlerdir. 2018 verilerine göre yabancı ziyaretçiler içinde ilk sırayı 4.312 kişi ile Suudi Arabistan vatandaşları almaktadır. Bu veri, Karadeniz destinasyonuna son yıllarda Körfez Ülkeleri olarak anılan Arap ülkeleri vatandaşlarının artan talebi ile uyumludur.

Temmuz 2020 itibarıyla Bakanlık belgeli 30 konaklama tesisinin bulunduğu Samsun’da hizmet veren otellerden üçü beş yıldızlı, altısı dört yıldızlı, 14’ü üç yıldızlı, beşi iki yıldızlı, biri butik otel olarak hizmet vermektedir. Bakanlık belgeli bir konaklama tesisi de pansiyon statüsündedir. Bu işletmelerdeki toplam oda sayısı 1.994, yatak sayısı ise 4.007’dir. Temmuz 2020 itibarıyla ildeki yatırım belgeli tesis sayısı ise sekizdir. Bunların bir tanesi beş yıldızlı, bir tanesi dört yıldızlı, beş tanesi üç yıldızlı otel, bir tanesi de lokanta statüsündedir. Yatırım belgeli tesislerdeki toplam oda sayısı 343, toplam yatak sayısı 800’dür. İl genelinde yatırım ve işletme belgeli toplam yatak sayısı 4.807’dir. Temmuz 2020 itibarıyla turizm belgeli müstakil lokanta sayısı 12 olan Samsun’da 73 adet A Sınıfı, üç adet B Sınıfı olmak üzere toplam 76 adet seyahat acentası hizmet vermektedir.

Samsun Çarşamba Havalimanı 1998 yılından beri hizmet vermektedir. İç hat seferleri yanında dış hat seferleri de yapılmakla birlikte bu seferler yabancı turistlerden çok gurbetçilere yöneliktir. Karadeniz Bölgesi’nin en büyük ve demiryolu bağlantılı tek limanı olan Samsun limanı yük gemilerine hizmet vermek üzere tasarlanmış bir liman olmakla birlikte zaman zaman kruvaziyer gemileri tarafından da kullanılmaktadır. Son birkaç yılda Samsun limanına uğrayan kruvaziyer sayısı önemli ölçüde azalmıştır. Yapımına 2014 yılında başlanan ve tamamlandığında Karadeniz Bölgesi’nin en büyük yat limanı olması hedeflenen Samsun Kurupelit Körfez Yat Limanı, yatçılara tam kapasiteyle hizmet verecek hâle henüz gelmemiştir.

Başta hava ve karayolu ulaşımı açısından avantajlı bir konumda olmakla birlikte yabancı turist sayısının az, turistlerin kalış sürelerinin kısa olduğu destinasyonda otel doluluk oranları ortalama yüzde 35 civarındadır. Altı adet Turizm Merkezi ve bir adet Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi bulunan ilin doğal çekicilikleri ve kültürel mirası henüz yeterince değerlendirilememektedir. Doğal ve kültürel çekicilikleri ile ülkenin yakın tarihinde oynadığı role rağmen turizm sektörünün il ekonomisinde ön plana çıkamamış olması; turistik ürünlerin çeşitlendirilmesi, markalaştırılması ve pazarlanmasında atılan adımlarla aşılmaya çalışılmaktadır.

Samsun’un 120 kilometrelik kıyı şeridi yer yer ince kumlu kumsallardan oluşmaktadır. Kent merkezi de dâhil olmak üzere kıyılara yayılmış bu kumsallar Samsun’a deniz turizmi olanağı sunarken ikinci konutları da teşvik etmiştir. Ancak yörenin iklimi, Karadeniz’in hırçın yapısı ve çeken akıntı tehlikesi, bu plajların Akdeniz plajları gibi kullanılmasını engellemektedir. Bununla birlikte Karadeniz Bölgesi’nde Mavi Bayraklı plaja sahip ender illerdendir. 2020 yılında Atakum, İlkadım ve Terme ilçelerinde toplam 13 plaj Mavi Bayrak taşımaktadır. Karadeniz sahil yolu nedeniyle Orta ve Doğu Karadeniz kıyılarındaki plajların doldurulması Samsun’daki plajların önemini artırmıştır.

Kızılırmak ve Yeşilırmak gibi büyük nehirlerin denize döküldüğü deltalarda oluşan lagün gölleri sayesinde Samsun Türkiye’nin en önemli kuş gözlem turizmi destinasyonları arasında yer almaktadır. Kızılırmak’ın oluşturduğu delta ovası il merkezinin batısında; Alaçam, Bafra ve Ondokuz Mayıs ilçe sınırlarında kalmaktadır. Türkiye’nin 14 Ramsar alanından biri olan Kızılırmak Deltası’nda bulunan ve başlıcaları Karaboğaz Gölü, Tatlı Göl, Balık Gölü, Gıcı Gölü, Çernek Gölü, Uzun Göl ve Liman Gölü olan sığ göller ve Galeriç subasar ormanını içeren ekosistem, zengin biyolojik çeşitliliği ile önemli bir ekoturizm destinasyonudur. Samsun’dan denize dökülen bir diğer büyük nehir olan Yeşilırmak’ın oluşturduğu deltada bulunan sığ göller ise il merkezinin doğusunda, Terme ilçesi sınırlarındadır. Burada bulunan Akgöl, Simenit ve Silindir gölleri Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak ilan edilmiştir. Samsun, bu iki delta sayesinde kuş gözlemcileri için önemli bir uğrak noktasıdır.

Kıyılar yanında dağlar ve yaylalar doğa turizminin birçok türü için elverişlidir. Dağlık alanlardaki akarsular ve bu akarsular üzerindeki şelaleler gibi doğal peyzaj oluşumları yanında baraj gölleri gibi yapay çekicilikler yerli turistlerin yoğun ilgisini çekmektedir. Eteklerinde Ondokuzmayıs ilçesinin kurulu olduğu Nebiyan Dağı ve Yaylası 2004 yılında Turizm Merkezi ilan edildi. Kayın ormanlarıyla kaplı dağda doğa yürüyüşü, dağ bisikleti, yamaç paraşütü ve kamping gibi rekreasyonel faaliyetler yapılmaktadır. Burada bulunan Kuşkayası şelalesi de ziyaretçilerin uğrak noktaları arasındadır.

Yeşilırmak üzerinde inşa edilen Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu baraj gölleri su sporları için uygundur. Arap turistlerin ilgisini çeken alan 2010 yılında Ayvacık Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilan edildi.

Kızılırmak üzerinde inşa edilen Altınkaya ve Derbent barajları da yörenin rekreasyon ve turizm potansiyelini artırmıştır. Bafra ilçesinde, Derbent Baraj Gölü kıyılarında kalan kaya mezarlarının bulunduğu Asarkale ve Akalan şelalelerini içeren alan 2011 yılında ilan edilen Kolay Turizm Merkezi içindedir. Altınkaya Barajı ise nehrin daha üst havzasında, Vezirköprü ilçe sınırlarındadır. 2011’de Vezirköprü Turizm Merkezi ilan edilen alanda bulunan Şahinkaya kanyonu, tekne gezilerinin yapıldığı, sarp kayalarla çevrili derin bir vadidir. Vadiyi çevreleyen ormanlık dağlar da rekreasyonel amaçlarla kullanılmaktadır.

Yüzölçümünün yarıya yakını dağlık olan Samsun’da kış sporları için en gözde alan Akdağ Kış Sporları ve Kayak Merkezi’dir. 2005 yılında Turizm Merkezi ilan edilen alan kış döneminde yoğun olarak kullanılmaktadır.

Samsun’un önemli bir turistik çekiciliğini de termal kaynaklar oluşturmaktadır. Özellikle Havza ilçesi bölgede öne çıkan bir termal merkezdir. İlçedeki kaplıcalar bölgesi 1989’da Turizm Merkezi, Kılavuz Ormanı Bölgesi 1998’de Termal Turizm Merkezi ilan edildi. İlçede bulunan Bakanlık ve Belediye belgeli oteller yanında 150 kadar ev pansiyonu çoğunlukla yerli turistlere hizmet vermektedir. Havza’nın yanı sıra Lâdik ilçesinde de termal tesis bulunmaktadır. Her iki ilçedeki termal tesislerden yılda yaklaşık 300 bin ziyaretçi yararlanmaktadır.

Dağları, ormanları, yaylaları, şelaleleri, baraj gölleri ve sulak alanlarıyla doğaya dayalı rekreasyonel aktiviteler için potansiyeli yüksek olan Samsun; mağaralar, höyükler, tümülüsler ve kaya mezarları gibi arkeolojik miras alanları ile kültür turizmine de hizmet etmektedir. Tekkeköy ilçesinde iki vadi boyunca yükselen kayalıklarda bulunan mağaralar, eski taş çağı ve bakır-taş çağı dönemi buluntularıyla dikkat çekmektedir. Tekkeköy Mağaraları Arkeoloji Vadisi adıyla ziyarete açılan alanda bulunan tarihi bir konut da müze olarak düzenlenmiştir.

Birçok arkeolojik yerleşim ve bunlarla ilişkili kale, tümülüs, kaya mezarı gibi kalıntıların bulunduğu Samsun’daki en önemli arkeolojik buluntular arasında Amisos, İkiztepe ve Nerik sayılabilir.

Samsun adının kaynağı olduğu düşünülen Amisos, MÖ VI. yüzyıla tarihlendirilen Hellen kolonizasyon döneminde Karadeniz kıyılarında kurulan Miletos kolonilerinden biridir. Hellenistik dönemde önemi artan kent Roma ve Bizans dönemlerinde de kullanılmıştır. İlkadım ilçesinde bulunan ve yoğun bir kentsel dokunun ortasında kalan antik yerleşimden elde edilen buluntular, yeni binası tamamlanana kadar kapatılmış olan Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi envanterindedir.

Bafra ilçesinde, Kızılırmak’ın ağzına yakın bir bölgedeki iki büyük iki küçük tepe üzerinde kurulmuş olan İkiztepe, geç bakır-taş çağı ve tunç çağında iskân edilmiştir. Höyükten çıkan buluntular Samsun ve Bafra’da sergilenmektedir. Bunlar arasında en ilgi çekici parça, beyin ameliyatı geçirdiği iddia edilen bir bireyin kafatasıdır.

Samsun’daki önemli bir arkeolojik alan da Vezirköprü ilçesinde bulunan Oymaağaç Höyüğü’dür. Höyüğün, Hitit metinlerinde adı geçen kutsal kent Nerik olduğu kesin olarak belirlenmiştir.

Beylikler ve Osmanlı dönemindeki iskân gören irili ufaklı yerleşimlerden kalan sivil mimari örnekleri ve camiler, tarihi yerleşim dokuları olarak ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Osmanlı sarayına gönderdiği vezirlerle ön plana çıkan Vezirköprü’deki ve Alaçam’daki tarihi kent parçaları bunlara örnek olarak verilebilir. Çivi kullanılmadan inşa edilmiş tarihi ahşap camiler de geleneksel ahşap mimarinin sergilendiği yaşayan eserler olarak ilgi çekmektedir. İl genelinde bulunan birçok ahşap cami içinde öne çıkanlardan biri, Çarşamba’da mezarlık içinde bulunan, XIII. yüzyıl başına tarihlendirilen ve Türkiye’nin en eski ahşap camisi olduğu tahmin edilen Göğceli Camii’dir.

Zengin bir arkeolojik ve etnografik mirasa sahip olan Samsun’da bulunan müzeler bu geçmişi ziyaretçilere sunmaktadır. Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nin eski binası hizmet dışı bırakılmış olup yeni müze binasının inşaatı devam etmektedir. Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Samsun Kent Müzesi, Alaçam Mübadele Müzesi, Bafra Tütün Müzesi, Samsun Amazon Köyü Müzesi, Canik Oyuncak Müzesi, Lâdik Eğitim Müzesi, Tekkeköy Arkeoloji Vadisi Müze Evi, Kavak Yaşar Doğu Evi Müzesi Samsun ilinde ziyarete açık olan müzeler arasındadır. Çarşamba Şehir Müzesi ve Samsun Cerrahi Aletler Müzesi’nin kuruluş çalışmaları devam etmektedir.

Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinin hemen ardından son toprakları da paylaşılmaya başlanan Türk yurdunun kurtarılmasını amaçlayan Kurtuluş Savaşı’nın simge kenti olan Samsun’da, bu temayı işleyen anıtlar ve müzeler de ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Atatürk’ün 19. 05. 1919’da Anadolu’ya ayak bastığı şehir olan Samsun ve ikinci durağı olan Havza, ulusal bilincin yaşatıldığı destinasyonlardır. Samsun Gazi Müzesi, Samsun Panaroma 1919 Müzesi, Bandırma Vapuru Müzesi, Sadi Tekkesi Kuva-i Milliye Müzesi ve Havza Atatürk Evi Müzesi bu süreci yansıtan müzelerdir.

Bölgenin en büyük kenti olması ve bunun getirdiği olanaklar ile ulaşım kolaylıkları, son yıllarda kongre turizminden söz edilmesini de sağlamıştır. Gastronomi açısından da zengin olan Samsun’un en bilinen yerel lezzetlerinin başında, Coğrafi İşaret Tescil Belgesi de almış olan Bafra Pidesi gelmektedir.