Pişir ve Soğut Sistemi

Gastronomi

Tüketicilerin tüketime hazır gıdalara olan eğiliminin artmasıyla 1960’lı yıllarda pişir ve soğut ve pişir ve dondur sistemleri endüstriyel olarak ticari boyutta üretildi. Yüksek elektrik ve işçi giderleri ve cihazın yatırım maliyeti nedeniyle 1970 ve 1980’li yıllarda pişir ve soğut sisteminin teknolojik gelişimine olan ilgi azaldı. Günümüzde ise, arttırılmış gıda kalitesi (lezzet, tekstür, aroma vb.) ve raf ömrü, düşük işletme ve işçi maliyeti, kullanım kolaylığı, mutfak işlerinde azalma gibi avantajlar sağlayan pişir ve dondur sistemi hazır yemek (catering) endüstrisinde ve süpermarketlerde satılan tüketime hazır gıdaların hazırlanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Pişir ve soğut sistemi kişiye özel paketlenmiş tüketime hazır gıda üretimine olanak sağladığı için; otel, restoran, fast-food işletmeleri gibi ticari hazır yemek (catering) işletmelerinde ve üniversite, hava yolları ve askeriye gibi yiyeceklerin kısa sürede ısıtılarak tüketime sunulduğu yerlerde sıklıkla kullanılmaktadır.

Geleneksel pişir ve servis et yöntemlerine ekonomik bir alternatif olarak geliştirilen pişir ve soğut sistemi; genel olarak gıda hazırlama, ısıtma, paketleme, soğutma ve tekrar ısıtma gibi çeşitli ünitelerden oluşmaktadır. Ayrıca, pişir ve soğut sisteminde otomatik taşıma bandı, porsiyon kontrolünü ve son ürünün paketlenmesini sağlayan ünitelerin bulunması gerekmektedir. Pişir ve soğut sistemi basit ve kullanımı kolay olmasının yanı sıra, gıda hizmetinde esneklik sağlamaktadır. Bu yöntem, gıdanın tamamen pişirilmesi, hızla soğutulması ve soğuk koşullar altında muhafaza edilmesi işlemlerini kapsamaktadır. Bu yöntemin uygulanması ile raf ömrü beş güne kadar arttırılan gıdalar, önerilen depolama süresi içinde tekrar ısıtma işleminden sonra servis edilebilmektedir.

Yüksek kalitede ürün elde edilmesi, kullanılan hammaddelerin kalitesi ve yıkama, ısıtma, dezenfeksiyon, sınıflandırma, taşıma, soğukta muhafaza, doğrama, püre haline getirme, marinasyon gibi hammaddelere uygulanan ön işlemler ile doğrudan ilişkilidir. Ön işlemler sırasında bulaşma (kontaminasyon) riski minimuma indirilmelidir. Pişirme işleminde, yaygın olarak su banyosu ya da buhar kullanılsa da kızartma, fırında pişirme gibi işlemler de kullanılmaktadır. Isının her yere homojen bir şekilde dağılması; tam pişme sağlanması ve mikrobiyel gelişimin önlenmesi için önemlidir. Pişirme işleminde gıdanın merkez sıcaklığının 70 °C’ye ulaşması ve minimum iki dakika bu sıcaklığı muhafaza edilmesi gerekmektedir. Pişirme işlemi ile gıdada bulunan mikroorganizmalar tahrip edilmekte, enzimler inaktive edilmekte ve gıdanın lezzet ve duyusal özelliklerinin gelişimi sağlanmaktadır. Pişirme işleminden sonra duyusal, besinsel ve mikrobiyolojik kalitenin korunması amacıyla genellikle hazırlanan gıda, porsiyonlara (tek ya da çoklu) ayrılarak paketlenmektedir.

Paketlenen pişirilmiş gıdaların mikroorganizma gelişimini önlemek için gıdanın hızla 7–60 °C’ye soğutulması gerekmektedir. Soğutma işlemi hava üflemeli soğutucu, hava üflemeli dondurucu ya da ikisinin kombinasyonu olan sistemlerde gerçekleştirilmektedir. Bakteri ve patojenlerin gelişimini engellemek amacıyla sıcaklığın 0–3 °C’ye ulaşması önem arz etmektedir. Pişir ve soğut tekniği ile üretilen gıdaların güvenliği, pişme işlemi biter bitmez hızla soğutulmasına bağlıdır (0–3 °C). Özel olarak tasarlanmış hava üflemeli, vakum soğutucu gibi hızlı soğutucular, sıcak gıdaların sıcaklığını yaklaşık 90 dakikada 0–3 °C’ye ulaştırmaktadır. Pişirilerek soğutulan gıdalar, soğuk ya da oda sıcaklığında tüketilebildiği (soğuk depodan çıkarıldıktan sonra 30 dakika içinde tüketilmelidir.) gibi tekrar ısıtılarak da tüketilmektedirler. Tekrar ısıtma işlemi; ürünün aroma ve lezzetinin iyileştirilmesinin yanı sıra depolanan üründeki mikroorganizmaları inaktive etmek için yapılmaktadır. Tekrar ısıtma işleminde ürünün merkez sıcaklığının 70 °C’ye ulaşması ve minimum iki dakika bu sıcaklığı muhafaza etmesi gerekmektedir. Tekrar ısıtma işlemi, mikrodalga fırın, sıcak su banyosu, infrared fırın, konveksiyonel buharlaştırıcı, zorlamalı hava ya da buharlı konveksiyonel fırınlarda yapılmaktadır. Pişir ve soğut sistemi, sıcaklık ve süre kontrolleri yapıldığı sürece güvenli gıda üretimine olanak sağlamaktadır.

Pişir ve soğut sistemi kullanılarak temel olarak pompalanabilir kıvama sahip olan gıdalar (çorbalar, soslar, sulu yemekler, vb.), pizza malzemeleri, et ve et ürünleri, meyve ve sebze, tatlı gibi gıdalar yüksek kalitede hazırlanabilmektedir. Pişir ve soğut sistemiyle hazırlanan gıdalarla ilgili, zehirlenme vb. gıda kaynaklı hastalıklarla ilgili çok az sayıda raporun bulunması nedeniyle, bu teknolojinin başarısı kanıtlanmış kabul edilmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Elansari, A. ve Bekhit, A. (2014). Processing, Storage and Quality of Cook-Chill or Cook-Freeze Foods. Minimally Processed Foods, In: Food Engineering Series. İsviçre: Springer International Publishing: 25–150; Evans, J, Russell, S. ve James, S. (1996). Chilling of recipe dish meals to meet cook-chill guidelines, International Journal of Refrigeration 19:79–86.; Wilkinson PJ, Dart SP, Hadlington CJ (1991) Cook-chill, cook-freeze, cook-hold, sous vide: risks for hospital patients? Journal of Hospital Infection 18: 222–229.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Elansari, A. ve Bekhit, A. (2014). Processing, Storage and Quality of Cook-Chill or Cook-Freeze Foods. Minimally Processed Foods, In: Food Engineering Series. İsviçre: Springer International Publishing: 125–150.