Menderes Nehri’nin ağız kısmına yakın bir yerde kurulan kent, İonia bölgesinin önemli liman kentlerinden biridir. Yunanca Miletos/Miletus olan kentin adı Hitit metinlerinde Millawanda olarak geçmektedir. Milet’in pek çok ismi vardır. Plat veya Palatia olarak da bilinmektedir.

İonia’nın en eski ve önemli yerleşimlerinden biri olan kıyı kenti Milet’te MÖ İkinci binin ortalarından başlamak üzere bir Myken kolonisinin varlığı görülmüştür. Son yıllarda Almanlar tarafından gerçekleştirilen kazılarda Myken dönemine ait kent duvarları evler ve birçok çanak çömlek gün yüzüne çıkarılmıştır. Antik kaynaklara göre Miletliler 90 koloni kurmuşlardır. Bunlardan en önemlileri Mısır’da Naukratis, Marmara Denizi’nin güney kıyısında Kyzikos ve Karadeniz bölgesinde Sinop, Amisos ve Olbia’dır.

Milet antik kentinin çevresinde gerçekleştirilen kazılar sonucunda beş farklı nekropolis alanı tespit edilebilmiştir. Bunlar; Kalabaktepe, Değirmentepe, Zeytintepe’nin eteklerinde yer alan nekropolisler, Kutsal Kapı Nekropolisi ve Kazartepe Nekropolisi’dir. Helenistik ve Roma Dönemlerinde Nekropolisler eş zamanlı olarak kullanılmıştır.

Milet antik kenti tiyatrosu Prof. Feriedrich Krauss’ın Das Theater von Milet, Berlin 1973 adlı kitabında yayımlanmıştır. Tiyatro Hellenistik dönemde 5300 kişilik oturma yerine sahiptir. Helenistik dönemde liman çevresinde kullanılan yapılardan önemli kısmının Klasik dönem V. ve IV. yüzyıllarda inşa edilmiş olduğu saptanmıştır.

XIX. yüzyılda, Theodor Wiegand başkanlığındaki kazılar sonucunda Agora’nın güney kapısı gün yüzüne çıkarılmıştır. Kapı parçalar halinde Almanya’ya götürülüp Berlin Müzesi Bergama salonunda sergilenmiştir. Kazıda ele geçen MÖ V.-VI. yüzyıla tarihlenen mermer aslan figürü de Louvre Müzesi’nde koruma altına alınmıştır. Milet antik kenti ile ilgili Texier, Chandler ve Sartiaux’un notlarından şehir yapılarına ait bilgilere ulaşılmıştır.

XX. yüzyıl başında Theodor Wiegand, Miletos’ta bulunan Hellenistik ve Roma döneminden kalma eserler olarak; Bouleuterion, Kuzey ve Athena tapınağı yanında bulunan Batı Agorası, Güney Agorası, Nymphaeum, Delphinion, Stadion, Roma Hamamı, Tiyatro, Athena Tapınağı, Kutsal Yol, Liman Anıtı, Serapis Tapınağı, Asklepios tapınağı, Sinagog’tan bahsederken Bizans dönemine ait kiliselerini (Roma Hamamı güneyinde Piskopos Sarayı ve yanındaki Bizans kilisesi, Delphinion yanında yüksek duvarları kısmen restore edilmiş bir Bizans kilisesi, Nymphaion’nun hemen doğusunda geniş apsisli büyük Bizans kilisesi) de sıralamıştır. MS 1404 yılında tamamlanmış olan İlyas Bey Camii güney agoranın güneyinde yer almakla birlikte mermer işçiliğe sahip nadir eserlerdendir.

Çalışmalara; Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Milet Müzesi Müdürlüğü destek vermiş olup, Milet Kazısı’na Bochum-Ruhr Üniversitesi, Paris Ecole normale supérieure ve Philadelphia’daki Institute for Aegean Prehistory gibi kurumlar da maddi destek sağlamıştır. Milet antik kentinde Geç Kalkolitik Çağ, Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Geç Tunç Çağı, Karia dönemi, Protogeometik/ Geometrik dönem, Arkaik dönem, Klasik dönem, Hellenistik dönem, Roma ve Bizans dönemleri ile İslami dönemlerine ait kültür izlerine rastlanmıştır.

Milet’te ilk arkeolojik kazılar 1873’te Fransız arkeolog Olivier Rayet tarafından yapılmıştır. Milet’te ilk kazılara 1899’da Th. Wiegand tarafından başlandı. Birinci Dünya Savaşı nedeniyle çalışmalara ara verilmiş ve 1938’de Carl Weickert tekrar kazılara başlamıştır. Kesintiye uğrayan kazılar yine Weickert başkanlığında İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra da yürütülmüştür. Bunun ardından kazılar Pof.G. Kleiner ve Müller-Wiener tarafından yürütülmüştür. 1990 yılında kazı başkanlığını Volkmar von Graeve devraldı, 2012 yılında görevini Niewöhner’e bırakmıştır. 2017 yılından itibaren kazı çalışmaları Berns’in bilimsel başkanlığında devam etmektedir. Milet antik kenti kazılarında/yüzey araştırmalarında ele geçen eserler Milet Müzesi’nde sergilenmekte olup, antik kenti yılda yaklaşık 100 bin kişi ziyaret etmektedir.