Laodikeia Antik Kenti Kazıları

Arkeolojik Kazı Doğal ve Kültürel Miras Yerleşim Kazısı Antik Kent UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi

Laodikeia’dan ilk bahseden seyyah XIV. yüzyılda İbni Batuta olmuştur. Antik kenti ziyaret eden ilk Batılı gezgin 1671 yılında Thomas Smith’tir. Bunu George Wheeler-Jakop Spoon (1678) ve Richard Pococke’nin (1745) ziyaretleri takip etmiştir. XVIII. yüzyılın son çeyreğinde kenti ziyaret eden (1775) Robert Chandler, kentin tarihçesi ve sınırlarından bahsederek, eserinde mimari unsurları kaleme aldı ve kentin deprem bölgesinden olmasından dolayı yapıların zarar gördüğünden söz etmiştir. John Antony Cramer, Laodikeia’nın antik kaynakların ve seyyahların çalışmalarını derleyerek kent ve havalisi hakkında bilgiler vermiştir. William Martin Leake eserinde, antik kenti ziyaret eden Chandler’in, Kapros’u Lykos, Lykos’u ise Menderes Nehri adlandırmalarının hatalı olduğundan söz etmiştir. Fakat Richard Pococke’nin A Description of the East and Some Other Countries adlı eserinde bu hatayı düzelttiğini söylemiştir. Kentle ilgili ilk kazı çalışmaları 1833-1843 yıllarında iki sezon G. Weber tarafından yapılmıştır. Bu çalışmalar kısa ve düzensiz olsa da Laodikeia’nın ilk planını çizmiştir. 1838 yılında L. De Laborde kentteki su kemeri ve tiyatronun gravürlerini çizmiştir. Sir Charles Fellows 1940 yılında kente geldi ve eserinde tespit edilen iki adet tiyatro hakkında bilgiler vermiştir. 1842’de ünlü seyyah William John Hamilton kente uğradı, kentin deprem sonrası durumu sağlam kalmış stadyum, tiyatro gibi ayakta kalan yapılardan ve şehrin kuzeyindeki lahitlerden bahsetmiştir. 1849’da Charles Texier, Frigya’nın başkenti olarak Laodikeia’yı göstermiştir. Devam eden süreçte E. J. Davis, W. M. Ramsay, F. Sarre, G. Weber, W. M. Calder gibi ünlü araştırmacı ve seyyahlar ile kenti ziyaret etmişlerdir.

1961-1963 yıllarında Fransız Arkeolog Prof. Dr. J. Des Gagniers tarafından Kanada Québec Laval Üniversitesinin desteğiyle Caracalla Nymphaeum’unda kazılar başlamıştır. Mezkûr çalışmayla ilgili 1969 yılında Laodicée du Lycos Le Nymphée, Paris adlı yayın Laodikeia ile ilgili kıymetli bilgileri içinde barındırmaktadır. 1995-2002 yıllarında İtalyan bir ekip tarafından Prof. Dr. G. Traversari başkanlığındaki yüzey araştırması yapılmıştır. Bu araştırmaların sonuçları Laodiceia di Frigia I, Roma, 2000 ve Laodiceia di Frigia II, Padova, 2004 adlı eserlerde yayımlanmıştır. 2002 yılında Denizli Müzesi Müdürlüğü başkanlığında, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümünün de katılımıyla kentte ilk defa sistemli kazı çalışmalarına başlanmıştır. 2003 yılından bu yana Prof. Dr. Celal Şimşek'in başkanlığında kazılara devam edilmektedir.

Helenistik dönem Laodikeiası MÖ III. yüzyılda Seleukos Kralı II. Antiochus tarafından eşi Laodike’in adı verilerek genişletilmiştir. Pilinius tarafından yerleşim yerinin daha önce Diospolis ve Rhoas olduğu iddia edilmiştir. Kentin Hellenistik dönem öncesi yerleşimleriyle ilgili ilk kanıtlar Asopos’un (Gümüşçay) güneydoğu yamaçlarında ele geçmiştir. Bölgede yapılan yüzey araştırmaları ve kazılar sayesinde Eski Tunç Çağı’na (MÖ 3000) kadar inen seramik, çakmaktaşı ve bazı küçük buluntular ele geçmiştir. Bunların dışında Asopos Tepesi’nde yapılan kazı çalışmalarında Eski Tunç Çağı’ndan Geç Antik Çağ’ın sonuna kadar kesintisiz devam eden tabakalar tespit edilmiştir. Diğer taraftan Kuzey Nekropolü’nde yapılan kazılarda MÖ IV. yüzyıl kontekstine kadar inilmiştir. Bu yüzyıla tarihlenen sikke ve siyah astarlı seramikler bulunmuştur.

Laodikeia ile ilgili ilk önemli tarihi olay, MÖ 220’deki Akhaios isyanıdır. Akhaios, adına sikke bastırarak kendisini kral ilan etmiştir. MÖ 190 yılında yapılan Magnesia Savaşı’na kadar kent, Seleukos idaresinde kalmıştır. MÖ 188 yılında imzalanan Apameia Barışı ile birlikte kent Bergama Krallığı’na bağlanarak dolaylı yoldan Roma etkisine girmiştir. Bergama Kralı III. Attalos’un ölmesinden sonra Laodikeia’da resmen Roma Cumhuriyet yönetiminin idari sınırına dâhil olmuştur. MÖ 129 yılından sonra Asya Eyaleti’ne bağlanmış, Roma tarafından atanan idarecilerce (prokonsül) yönetilmiştir.

Mithridates Savaşları’nda (MÖ 88-85) Laodikeia kenti tahribata uğramıştır. MÖ 50’li yıllarda Kilikya valisi ve Romalı devlet adamı Çicero, 2,5 ay boyunca Laodikeia’da hukuk denetimi yapmış ve bu sırada yargı işlerini yürütmüştür. İmparator Tiberius (MS 14-27) döneminde Laodikeia, Frigya’nın en güzel ve zengin kenti konumundaydı. İmparator Domitianus döneminde (MS 81-96) kentte yoğun bir imar faaliyeti yapıldığı bilinmektedir. Hadrianus, MS 135 yılında kenti ziyaret etmiş ve kentteki imar faaliyetlerini yerinde görmüştür. Zamanımıza kadar gelebilen mimari unsurların büyük bir bölümü bu imar faaliyetlerinin eseridir. Laodikeia, İmparator Hadrianus devrinde ilk defa Neokoros (Tapınak Koruyuculuğu) unvanını almıştır. İmparator Commodus zamanında onun adına bir tapınak yaptırıldığı için ikinci kez Neokoros unvanını alarak vergiden muaf tutulan kent, Commodus öldürüldükten sonra bu unvan yerine İmparator Seven sıfatıyla anılmıştır.

Büyük Constantinus zamanında 313 yılında Milano Fermanı ile Hıristiyanlara serbest şekilde dinlerini yaşama özgürlüğü verilmiştir. Bu fermandan sonra Laodikeia için yeni bir dönem başlamıştır. Yeni Ahit’te adı geçen Yedi Anadolu Kenti’nden biri de Laodikeia’dır. Bu bağlamda kent ilk Yedi Kiliseler Birliği ünvanına layık görülmüştür. Kentteki bugün restorasyon çalışması yapılmış olan kilise muhtemelen kaynaklarda adı geçen Laodikeia Kilisesi’dir. Arkeolojik veriler kilisenin IV. yüzyılda yapıldığını ortaya koymaktadır.

İmparator Anastasius zamanında MS 494’deki büyük depremle Laodikeia tamamen yıkıldı ve bir daha eski müreffeh günlerine dönememiştir. Kentte yerleşim dar bir çerçevede devam etmiştir. VI.VII. yüzyılda iki deprem daha geçiren kentin parlak dönemi sona ermiş ve şehir terkedilmiştir.

Bölge 1206 yılında tamamen Türklerin kontrolüne geçmiş ve Laodikeia adına izafeten Lâdik adıyla anılmıştır.

Devam eden kazı çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı, Denizli Valiliği, Pamukkale Üniversitesi, Denizli Belediyesi, Denizlili işadamları ve Laodikeia’yı sevenler tarafından desteklenmektedir. 2008 yılında Kültür Bakanlığı ve Denizli Belediyesi ile yapılan bir protokolle kazının finansal desteğini büyük ölçüde belediye karşılamaktadır. On iki aylık kazı statüsüne de alınan Laodekeia Kazılarında özellikle restorasyon çalışmaları tüm yıl devam etmektedir.

Referanslar

Şimşek, C. ve Kaçar T. Ed. (2018). Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi. İstanbul: Ege Yayınları; http://laodikeia.pau.edu.tr//tr/sayfa/tarihce, (Erişim tarihi: 20.07.2020); Şimşek, C. (2012). Kraliçenin Kenti Laodikeia, Atlas Dergisi, Şubat: 104-109; Şimşek, C. (2007). Laodikeia, American Journal of Archaeology, 111: 330-331; Şimşek, C. (2014). Laodikeia’dan Lâdik ve Denizli’ye, Denizli’nin Derin Geçmişi, Kazı ve Araştırmalar, Geçmişten Günümüze Denizli Özel Sayısı 38: 20-37.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Şimşek, C. (2007). Laodikeia ve Kazıların Tarihi, Pamukkale Üniversitesi Dergisi 17: 44-45.