Jeomorfolojik Çekicilik
Doğal ve Kültürel Miras
-
2019
Jeomorfoloji; yer şekillerini ve onları oluşturan süreçleri araştıran ve tanıtan bir bilim dalıdır. Dinamik olan yeryüzü, kütle hareketleri tarafından şekillendirilmekte olup, yeryüzünü şekillendiren tektonik, jeolojik, klimatik ve ekolojik faktörler gibi jeomorfolojik süreçler, deniz, göl ve akarsu kıyıları, kıyı ve toprak erozyonu, kayaların ayrışması gibi kütle hareketleri üzerinde büyük etkiye sahiptir. Geçmişten günümüze, yaşanan tüm değişimlerin tarihçesini ve kayıtlarını, yer şekillerinin oluşturduğu yerküre tutmaktadır. Küresel ölçekte her geçen gün artan ve farklılaşan insan faaliyetleri sonucu artan küresel ısınma ile buzulların erimesi; deniz seviyesinin yükselmesine, hassas ekosistemlerin ve kritik öneme sahip habitatların kaybolmasına, ormansızlaşan bölgelerin artarak çölleşmesine sebep oldu. Bunun devamında ise yerküre, erozyon ve heyelan ile binlerce yılda oluşan toprakların kaybı gibi çevresel felaketlerle karşı karşıya kaldı. Bu noktada, türlerin evrimini ve kaynağını anlamak, coğrafik dağılımlarını açıklamak, mikro-evrim mekanizmalarını analiz etmek ve genlerinde saklı mesajları çözmek için geçmişe ait yer şekillerinin korunması ve jeomorfolojik mirasın korunması önemlidir.
Doğal ya da yarı-doğal biyotopların estetik değerleri (ormanlar, çayırlar, dağlar, göz alabildiğine uzanan pastoral görünümler, kırsal araziler, vb.) uzun yıllar boyunca bilim adamlarının, sanatçıların harcı, hammaddesi ve esin kaynağı oldu. Doğanın ve doğal ortamın bize sunduğu zenginliklerin ve görsel çekiciliklerin bozulmadan devamlılığını sağlamaya dönük olarak mühendislik ve planlama temelli meslek disiplinleri tarafından doğal ya da yarı doğal alanların korunması ile iyileştirme, onarıma dair çalışmalar üretilmekte (havza yönetimi, mekânsal su yönetimi, akarsu vadisi onarımı, çöp depolama alanlarının planlaması, kent ve bölge planlaması, tarımsal ağırlıklı arazi potansiyeli çalışmaları, kentsel ve kırsal arazi kullanımı, kentsel tasarım, kentsel kirliliklerin bertarafına yönelik çalışmalar, eğimli arazilerin ve yamaçların stabilizasyonu) ve politikalar belirlenmektedir.
Doğal çekicilikler, turizmin önemli arz kaynaklarındandır. Çekicilik türleri içindeki doğal kaynakları jeolojik, jeomorfolojik, hidrografik, klimatik, bitki örtüsü vb. başlıklar altında incelemek mümkündür. 1980’li yıllarda Avrupa eksenli olarak başlayan Jeolojik Miras ve Jeopark çalışmalarının, Jeoturizm başlığı altında tarif edilen ve gittikçe yaygınlaşan bir alternatif turizm etkinliğinin de tetikleyicisi olduğu görülmektedir. Günümüzde doğal miras olarak adlandırılan değerlerin korunması üzerinde durulan önemli bir olgu olup ancak onları çevreleyen doğal çevrenin korunmasına bağlıdır. Turizmin önemli çekim elemanlarından olan ilginç topoğrafyanın ve bakir peyzaj görünümlerinin özellikle arazi yüzü şekillerinin turizme amaçlı kullanımlara dönük arazinin değerlendirilmesinde ve kullanımında en önemli faktörlerden biridir.
Dünya üzerinde yer alan farklı özellikteki morfolojik birimler, ekoturizm açısından değerlendirilmektedir. Coğrafi değişkenler, turizmin gelişebilmesi için geniş bir çerçeve oluşturur. Turizm etkinlikleri, bir ülkenin doğal ve kültürel coğrafyasının sahip olduğu fırsatlar ve kısıtlamalarla yakından ilişkilidir. Türkiye’de jeomorfolojik açıdan çekici olan bölgelere örnek olarak ise Taşyaran (İmren) Vadisi, Van Gölü’nün güneydoğu kesimi, İdil (Şırnak) kuzeyi, Kula Jeoparkı, Tınaztepe Mağarası ve çevresi verilebilir.
Referanslar
Polat, S. ve Deniz, M. (2015). Taşyaran (İmren) Vadisinde Yatak Çukurları ve Turizm Potansiyeli (Uşak), Marmara Coğrafya Dergisi, 35: 204-217; http://www.jd.org.tr/icerik/jeomorfoloji, Jeomorfoloji Derneği. Erişim tarihi: 30. 09. 2019; Demirel, Ö. (2005). Doğa Koruma ve Milli Parklar. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Genel Yayın No: 219, Fakülte Yayın No: 37; Yılmaz, E. (2013). Jeolojik Oluşumların Kültür Varlıkları Açısından Değerlendirilmesi ve Turizme Kazandırılması: Pamukkale Örneği (Uzmanlık Tezi). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü; Alaeddinoğlu, F., Avşin, N. ve Yılmaz, E., (2016). Van Gölü Güneydoğusunun Jeomorfolojik Özellikleri ve Ekoturizm, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (2): 291-310; Soykan, F., (2003). Coğrafi Çevrenin Turizm Amaçlı Değerlendirilmesinde Turizm Potansiyelini Saptamanın Önemi, E.Ü. Coğrafya Bölümü Sempozyumları II. Coğrafi Çevre Koruma ve Turizm Sempozyumu (16-18 Nisan 2003): 17-24, İzmir.