İmaret (Selçuklu) Medresesi
Medrese Eğitim Anıt
-
2025
Ortaçağ Anadolu'sunda günümüze kadar ayakta kalan en önemli eğitim kurumlarından biri olan medresenin ilk kez ne zaman, nerede ve hangi koşullar altında ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir. Medrese kelimesi Arapçada "Ders" fiilinden gelmektedir. Eğitim veya öğretimin yapıldığı bina veya yüksekokul anlamı taşımaktadır. Medreselerin kökeni hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür; Bu eğitim yapılarının Horasan ve Maveraünnehir bölgelerinde ortaya çıkmış oldukları, bölgedeki Budist-Türk manastırlarının medreselerin kurulmasında büyük etkiye sahip oldukları bilinmektedir. İslam yazarları medreselerin kurucusunun genellikle Selçuklu sultanları Alparslan ve Melikşah'ın ünlü veziri Nizamülmülk olduğunu belirtirler. “İmaret” kelimesi, “inşa edilmiş, dikilmiş” anlamına gelmekle beraber camiler, mescitler, medreseler, imarethaneler, hastaneler, aşevleri, kervansaraylar, muvakkithâneler, türbeler ve aşevleri dâhil olmak üzere her türlü bina için de kullanılmaktadır.
İmaret (Selçuklu) Medresesi, Antalya Kaleiçi Korkut Sokak üzerinde yer almaktadır. Yapı, çeşitli kaynaklarda Zarbhane Medresesi, Selçuklu Medresesi, İmaret Medresesi, Yivli Minare Medresesi, Ulu Cami Medresesi adıyla bilinmektedir. İnşa kitâbesi tahrip olan yapının I. İzzeddîn Keykâvus ve I. Alâeddîn Keykubad zamanında yaptırıldığı düşünülmektedir. XVII. yüzyılda Antalya’ya gelen Evliya Çelebi, külliye içerisindeki mevlevihaneden genel olarak bahsetmektedir.
Medresede 1964 yılında temizlik çalışması, 1995 yılında ise onarım çalışması yapılmıştır. Medrese, kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı, revaklı ve açık avlulu, dört eyvanlı bir plan şemasına sahiptir. Yapının güney cephesinin merkezinde yer alan taç kapı, dışa taşkın bir şekilde tasarlanmış olup taç kapının kavsarası dokuz sıra mukarnasla doldurulmuştur. Kavsara, ters U yönünde konumlandırılan üç adet bordür kuşağıyla çerçeve içerisine alınmıştır. Dıştaki bordür kuşağının yüzeyi büyük oranda tahrip olmuştur. Ancak zemin seviyesine yakın kısımlarda, Selçuklu mimarisinde sıkça karşılaşılan kırık çizgilerin iç içe geçmesiyle meydana gelen geometrik motifler görülmektedir. En içteki bordürüm yüzeyi ise zengi düğümü motifiyle süslenmiştir. Taç kapının giriş açıklığı iki adet sütunce ile sınırlandırılmıştır. Sütunce başlıkları, iki kademeli olup yüzeyi süsleme açısından yalın tutulmuştur. Taç kapının yan kenarlarında karşılıklı ve simetrik olarak konumlandırılmış yarım sekizgen planlı birer adet mihrabiye bulunmaktadır. Mihrabiye kavsaraları da mukarnas dişleriyle hareketlendirilmiştir. Mihrabiye nişlerinin her iki yönünde görülen sütuncelerin alt ve üst kısımları zar başlıklara sahiptir. Medreseye giriş kapısı basık kemerli olarak tasarlanmış olup kemerin hemen üzerinde ise kitabe yer almaktadır.
Taç kapının merkezinde yer alan basık kemerli kapıdan avluya girildiğinde, giriş aksında üzeri tonozla örtülü ana eyvan yan cephelerin merkezinde ise yan eyvanlar yer almaktadır. Avlunun doğusunda sekiz, batısında ise yedi adet mekân bulunmaktadır. Günümüze ulaşan sütun kalıntısından anlaşılacağı üzere avlu, doğu ve batı yönden revaklı olarak tasarlanmıştır. Açık avlulu olan medresenin üzeri günümüzde kurşun ve cam bir çatı ile kapatılmıştır. Günümüzde hediyelik eşya dükkânı olarak yeniden işlevlendirilen medresede halı, kilim, dekoratif ürünler ve kıyafet gibi ürünler satılmaktadır. Gün içerisinde birçok yerli ve yabancı turistin uğrak yeri olan medrese, hem tarihi değeri hem de içerisinde barındırdığı otantik ürünler sayesinde görülmeye değerdir.
Referanslar
Cılasun, A. (2018). Selçuklu Taç Kapılarında Altın Oran. Konya: Konya Selçuklu Belediyesi Yayınları; Ertuğ Tarım, Z. (2000). İmaret, İslam Ansiklopedisi, (Cilt 22), İstanbul, ss. 219-220; Evliya Çelebi (2016). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 9. Kitap, Kahraman S. A ve Dağlı Y. (Ed.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul; Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri, (Cilt 1), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi; Sönmez, C. C. (2009). Antalya Kaleiçi Selçuklu ve Beylikler Dönemi Eserleri, Antalya: Mimarlar Odası Antalya Şubesi Yayınları; Taşdemirci, E. (1988). Medreselerin Doğuş Kaynakları ve İlk Zamanları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, s. 269-278; Yılmaz L. ve K. Tuzcu (2010). Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri, Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi; Yılmaz, L. (2002). Antalya: Bir Ortaçağ Türk Şehrinin Mimarlık Mirası ve Şehir Dokusunun Gelişimi (16. Yüzyılın Sonuna Kadar). Ankara: Türk Tarih Kurumu; https://www.selcuklumirasi.com/architecture-detail/selcuklu-medresesi (Erişim tarihi: 12.01.2025).