İbrahim Paşa Camii

Doğal ve Kültürel Miras Cami

(Erzurum, 1748 - )

Erzurum'un İbrahim Paşa Mahallesi’nde yer alan İbrahim Paşa Camii, şehrin en işlek caddesi olan ve birçok tarihi yapının yer aldığı Cumhuriyet Caddesi’ne oldukça yakın konumda, Taş Ambarlar’ın hemen altındadır. 

1740’lı yıllarda Yeniçeri ağası olan Yazıcızâde İbrahim Paşa, 1745 yılında Erzurum’a vali olarak görevlendirilmiştir. Valiliğe atanır atanmaz Erzurum kalesi civarı başta olmak üzere çeşitli konumlarda gayrimenkuller satın almış, vakıf tesis etmiş ve dönemin sultanı I. Mahmud’a faaliyetlerini belirterek desteğini talep etmiştir. 

Cami, giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre Yazıcızâde İbrahim Edhem Paşa tarafından H. 1161/M. 1748 inşa ettirilmiştir. Celi Talik hatla yazılan kitabe metni beş satır ve iki sütun şeklindedir. Kitabe metninde yazanın Şair Haşim olduğu belirtilmiştir. Kitabe metni şu şekildedir;

Vezir-i Muhterem düstur-i Ekrem Asaf-ı a’zam

Semiyy-i pak-i İbrahim edhem Paşa Hazretleri

İdüp tercih dünya emri üzre fikr-i ukbaya

Rızallah içün itdi bina bu cami-i ra’nâ

Riyadan hali yüz sür hâkine düş borya manend

Seni pak ide ta çarub-i afv-i Hazreti Mevlâ

Müşerref Cami’ül Aksa gibi makbul ola ya Rab

Fele mizanda her bir sengi çün kûh-i sema-peyma

Görüb pâkize üslûbun dedi tarihini Haşim

Acep zibende tarh olmuş bu bir nev cami-i bâla 1161

Mihrapta yer alan mermer kitabe de beş satır olarak düzenlenmiş ve üzerinde Kuran-ı Kerim’in Ali İmran Suresinin 37. Ayetinde yer alan “kullemâ dehale aleyhâ zekeriyyal mihrâbe” ifadesiyle başlamıştır. Bunun dışında son cemaat yerinde, minare kaidesi üzerinde celi talik ve celi sülüs hatla yazılmış kitabeler mevcuttur. Ayrıca caminin harim bölümünde 1748, 1797 ve 1928 tarihli İbrahim Paşa, kızı ve Saniye Hanım tarafından vakfedilen şamdanlar bulunmaktadır. 

Kare planlı ve tek kubbeli şemaya sahip olan caminin harim bölümünü örten kubbesi, sekizgen kasnak üzerine kurulmuştur. Kubbeye geçişler tromplarla sağlanmıştır. Kubbe kasnağında pencere açıklıklarına yer verilmiştir. Kubbe kasnağının iç kısmını ayet şeridi dolanmaktadır. Mihrabı, mukarnas kavsaralı ve beş köşelidir. Harimin güneybatısında yer alan ahşap minber, XX. yüzyıla aittir. Kuzeyde yer alan ve sonraki dönemlerde eklenen mahfil bölümü, ikisi duvara bağımlı altı ahşap destek tarafından taşınmaktadır. Caminin tüm yönlerinde altta ve üstte açılan pencere açıkları ile aydınlatma sağlanmıştır. Pencereler, dikdörtgen ve sivri kemerli formda ele alınmıştır. 

Kuzey cephede zeminden yüksek kotta olduğu için merdivenle çıkış sağlanan üç gözlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Dört sütun üzerine oturan ve kemerlerle bağlanan son cemaat yerinin üzeri kubbe ile örtülüdür. Sütun başlıkları Osmanlı klasik dönem yapılarında görülen mukarnas başlıklıdır. 

Kuzeybatı köşesinde yer alan kare kaideli minaresi, silindirik gövdeli ve tek şerefelidir. 

Yararlanılan Kaynaklar

Kılıç, Ü., Çiçek, F. (2022). Yazıcızâde İbrahim Paşa Vakfı, Anasay Dergisi, 22: 3-22; Konyalı, İ. H. (1960). Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi. İstanbul; Yurttaş ,H., Özkan, H., Köşklü, Z. vd. (200). Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları; Özkan, H. (2015). Erzurum Kurşunlu (Feyziye) Camii ve Tek Kubbeli Camiler Arasındaki Yeri (ss. 239-250), Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu. Erzurum; Ünal, R. H. (1974) Erzurum İli Dahilindeki İslami Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 6: 49-143.