Mehdi Efendi Camii
Doğal ve Kültürel Miras Cami
Erzurum’da, Mehdi Efendi Sokak'ta bulunan ve Sıvırcık ismi ile de bilinen caminin yapım tarihi ile ilgili net bir bilgi söz konusu değildir. Caminin giriş kapısı üzerinde yapının onarımına dair iki kitabe bulunmaktadır. 0,36 x 0,34 metre ölçülerindeki mermer üzerine yazılan dört satırlık birincisi kitabede;
Hudayâ rahmetinden olmuşuz dur.
Hacı Mahmut eyledi beytini ma’mur.
İhvan-i din etmeyin duada kusur.
Me’muldur oluna zenbimiz mağfurh
Sene 1210/1795
Mermer üzerine sekiz satır olarak yazılan ikinci kitabede;
Tarih ba imar-i cami-i Mehdi Efendi ve medaris
Alemdarzâde Derviş ve Ali Beylerle Hacı Bey
Mübarek bâd idüb Tevfik-i Hakkı hakka hoş rehber
Harab olmuşdu bu cami yeniden ettiler ihya
Şefaat eyleye badiyy-ü bânisine peygamber
Gelüb resm-i küşada Nuri yazdı cevherin tarih
Muvaffak oldular hayr-ı kesire üç biraderler
Sene 1315/1897
Cami bünyesinde bulunan medrese yapısının günümüze ulaşamadığı ortaya konulmakla birlikte minarenin tamir ve ihyası ile ilgili cam çerçeve içerisindeki iki kitabenin bulunduğu İbrahim Hakkı Konyalı tarafından ifade edilmektedir. 1858’de Evkaf Efendi’nin annesi Rukiye Şerife Hanım tarafından da eser tamir ettirilmiştir. Ayrıca iki katlı kapalı son cemaat mekânı 2002 yılında eklenmiştir.
Sonuç olarak caminin mimari özellikler değerlendirildiğinde XVIII. yüzyılda inşa edildiği, ortaya konulan bilgi ve kitabelerden hareketle 1795’te Hacı Mahmut, 1858’de Rukiye Şerife Hanım, 1897’de ise Derviş, Ali ve Hacı Bey tarafından tamir ettirildiği anlaşılmaktadır.
Dikdörtgen planlı cami, ahşap destekli olarak düzenlenmiştir. Yapının dış beden duvarları birbirinin tekrarı niteliğinde olup beden duvarlarına açılan dikdörtgen söveli toplamda on iki pencere harim mekânını aydınlatmak birlikte cepheleri hareketlendirmektedir. Caminin kuzeybatısında ise kare kürsülü silindirik gövdeli ve tek şerefeli minaresi yükselmektedir.
Caminin son cemaat yerine dikdörtgen söveli bir kapı ile ulaşılmaktadır. Son cemaat yerinin batısına konumlandırılan merdivenler mahfile çıkışı sağlarken yuvarlak kemerli ve ahşap kanatlı kapı açıklığı ile harim mekânına geçilmektedir. İbadet alanı gösterişten uzak sade bir tasarım anlayışındadır. Giriş aksında güney duvara açılan taş mihrap nişi iki yandan, püsküllü başlıkları bulunan sütuncelerle sınırlandırılmıştır. Mihrabın mukarnaslarla dolgulanan kavsarasının altında yumurta dizisi ve halat örgü motifleri ile karşılaşılmaktadır.
Mihrabın batısına konumlandırılan ahşap minberi, klasik formda olup kapı tacındaki perde motifleri dikkat çekmektedir. İbadet mekânının doğu cephesinde iki pencere arasına yerleştirilen kızaklı vaaz kürsüsü Erzurum bölgesi için tekil örneklerin başında gelmektedir. Yukarı ve aşağı doğru hareket edebilen vaaz kürsüsü, konik gövdeli olup korkuluk kısmı ise kaş kemerli açıklıklar şeklinde verilmiştir.
Harimin kuzeyinde altı ahşap sütun tarafından taşınan kadınlar mahfili bulunmaktadır. Düz mahfilin ortasında dikdörtgen kesitli köşkü yer almaktadır. Yapı içten, kuzeyde ahşap sütunlara, güneyde ise konsollara oturan ahşap bir tavan ile dıştan ise kırma çatı ile kapatılmıştır.
Referanslar
Gündoğdu H., Bayhan, A. A. ve Arslan M. (1960). Sanat Tarihi Açısından Erzurum. Erzurum; Konyalı, İ.H. (1960). Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi. İstanbul; Yurttaş H. vd, (2008). Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum. Erzurum, https://kulturenvanteri.com/tr/yer/sivircik-camii/#17.1/39.905399/41.281265, (Erişim tarihi: 27. 04. 2024).