Livas ve kasteller, Gaziantep’in tarihi su mimarisinin özgün örneklerini oluşturan, suyun taşınması ve depolanmasına yönelik yeraltı yapılarıdır. Arapça kökenli "livas" kelimesi "suyolu" anlamına gelirken, yine Arapça kökenli bir diğer kelime olan "kastel" kelimesi suyun yer altında bölümlere ayrıldığı alanları ifade etmekte birlikte genellikle "kuyu" ya da "havuz" anlamında kullanılmaktadır. Kaynağından livaslar aracılığıyla kent merkezine taşınan su, kastellerde biriktirilmekte ve buradan halkın kullanımına sunulmaktadır. Kasteller, yalnızca su içme ihtiyacının giderildiği yapılar olmanın ötesinde; yıkanma, abdest alma, dinlenme, ibadet ve çamaşır yıkama gibi çok yönlü sosyal ve dini ihtiyaçları karşılayan sosyal mekânlar olarak, dönemin toplumsal yaşamında önemli bir yer tutmuştur.

Gaziantep, zengin kültürel ve tarihi mirasının yanı sıra, yeraltı su yapıları açısından da dikkat çeken önemli bir yerleşim merkezidir. Kentin bu özelliği, tarih boyunca "Ayıntab" adıyla anılmasına da kaynaklık etmiştir. "Ayntab" terimi, Arapça’da "kaynak, pınar, suyun gözü" anlamına gelen "ayın" ve Farsça’da "parlayan su, ışıltılı su" anlamına gelen "tab" kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Bu adlandırma, kentin su kaynaklarıyla olan güçlü bağını ve suyun, halkın yerleşim yeri tercihindeki merkezi rolünü açıkça yansıtmaktadır. Roma döneminden Osmanlı’ya kadar uzanan süreçte Gaziantep’te suya dayalı mühendislik projelerinin geliştirilmiş olması, bu ilişkinin tarihsel sürekliliğini ortaya koymaktadır.

Öte yandan Gaziantep, geçmişten günümüze mühendislik harikası olarak nitelendirilen birçok kastel ve livasa ev sahipliği yapmıştır. Bu yapılar, kısmen ya da tamamen yer altında inşa edilmiş olup suyolları ve depolama alanları şeklindeki yapılardır. Bununla birlikte 2018 yılında UNESCO Geçici Miras Listesi’ne dahil edilmiş olan livas ve kasteller ilgili kurumlar tarafından restorasyon çalışmalarının tamamlanmasıyla birlikte turizm alanında da değerlendirilir hale gelmiştir. Ortaya çıkışlarının XIII. yüzyıla dayandığı tahmin edilen bu yapılardan bazıları, zaman içerisinde deprem, toprak kayması gibi doğal etkenler nedeniyle deformasyona uğrayarak kullanılamaz hale gelmiş olsa da günümüze ulaşan çeşitli livas ve kasteller mevcuttur.

Günümüze ulaşan livas ve kasteller arasında; Pişirici Mescidi ve Kasteli (XIII. yüzyıl), İhsan Bey Mescidi ve Kasteli (XIV. yüzyıl), Şeyh Fethullah Kasteli (XVI. yüzyıl), Kozluca Kasteli (XVI. yüzyıl veya öncesi) ve Ahmet Çelebi Kasteli (XVII. yüzyıl veya öncesi) gibi yapılar yer almaktadır. Gaziantep’in en eski ve en kapsamlı su yapılarından birisi olarak kabul edilen Pişirici Kasteli’nin, Memluklular döneminde inşa edildiği tahmin edilmekle birlikte yapı içerisindeki havuz, mescit, yıkanma alanı ve ziyaret yeri gibi bölümler dönemin sosyal ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde tasarlanmıştır. Kentteki bir diğer önemli yapı olan Şeyh Fethullah Kasteli ise aynı adı taşıyan caminin avlusunda konumlanmış olup, XVI. yüzyıla tarihlenmektedir. Yapının günümüzde bir bölümünün üstü kapalı, bir bölümünün üstü ise açık şekilde korunmaktadır. Kastel içinde, batı duvarından gelen bir kanal aracılığıyla taşınan suyun depolandığı, 26 santimetre derinliğinde iki adet havuz bulunmaktadır. Ayrıca Ahmet Çelebi Kasteli 1962 yılında inşa edilen Ahmet Çelebi Camii’nin avlusunda yer almakta; Kozluca Kasteli, Kozluca Camii'nin güneyinde yer alan bir konutun zemin katında konumlanmış halde yer almaktadır. İhsan Bey Kasteli ise kastele açılan merdivenlerden inilerek ulaşılan mescit bölümü, havuzu, oturma sekileri ve sosyal kullanıma uygun düzenlemeleriyle dikkat çekmektedir. Tüm bu yapılar, Gaziantep’in tarihi altyapısının ve su mimarisinin benzersiz örnekleri olarak hem işlevselliklerini hem de kültürel değerlerini günümüzde de koruyarak varlığını sürdürmektedir.