Dokuzun Hanı
Kervansaray ve Han Han
-
2020
Konya’nın 24 kilometre kuzeyinde yer alan Dokuzun Hanı, Akşehir–Konya karayolunun üzerindedir. 1210 tarihli Han, kitabesine göre I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde İğdiş Emiri Hacı İbrahim İbn Ebu Bekir tarafından inşa ettirilmiştir. Han yapısı, hemen yakınındaki Esme Suyu’nun üzerinde yer alan köprü ve çeşmesi ile ufak bir külliye şeklindedir. Dokuzun Hanı’nın dönemine göre öne çıkan önemli bir özelliği de mimarının bilinmesidir. Mimarı, Osman Bin Abdurrahman’dır.
Yapı, bazı kaynaklarda Dokuzun Beli ya da Dokuzun Derbenti olarak da adlandırılmaktadır. Han, Anadolu’daki XIII. yüzyıl kervansarayları tipolojisinde kompleks hanlar sınıfına girmektedir. Açık avlulu birimi ve kapalı alanıyla iki bölümden oluşan Han, kuzey–güney yönünde dikdörtgen bir alanı kaplamaktadır. Avluya giriş güney yönünden gerçekleşmektedir. Girişin hemen solunda ve sağında birer oda bulunmaktadır. Bunlardan batı yönünde bulunanın mescit amacıyla kullanıldığı düşünülmektedir. Kapalı kısımla aynı büyüklükteki avluda, girişteki birer odanın ardında sol ve sağda beşer adet olmak üzere toplam 10 birim sıralanmaktadır. Kervancıların barınması amacıyla kullanılan kapalı alana ise avlunun kuzeyindeki ana kapıdan girilmektedir. Ana alan, sivri kemerlerle birbirine ve duvarlara bağlanmış sekiz adet serbest paye ile üç nefe ayrılmaktadır. Han’ın kapalı bölümü, üstleri tonozlarla örtülen toplam 15 birimden oluşmaktadır. Birimlerden orta kısımda giriş ekseninde yer alan ve kuzey–güney aksında bulunan nef, yanlardakine göre daha geniştir. İnsanların konaklama esnasında temizliklerini muhafaza edebilmeleri için zemini ayak seviyesinden yükseltmek amacıyla, orta nef boyunca seki yer almaktadır. Kapalı alanda ışıklandırmayı ve daha da önemlisi havalandırmayı sağlayacak açıklıklar konusunda ise doğuda ve batı duvarlarında birer adet olmak üzere toplam iki pencere mevcuttur.
Yapının inşa malzemesi moloz taş ve yer yer kesme taştır. Üslup olarak Anadolu kervansaraylarının genelinde gözlenen sade bir yaklaşıma sahiptir, süsleme gözlenmemektedir.
Osmanlı döneminde metruk kalan ve kervanlar için gereken güvenliği sağlayamayan Han, Sultan III. Ahmet devrinde 1720 tarihli bir fermanla tamir ettirilmiştir. Yalnızca yapının onarımı içermeyen bu canlandırma çalışmaları, Han’ın civarına Bağıkurtlu Köyü sakinlerinin yerleşmesini de kapsamaktaydı. Ancak bir süre sonra köylülerin şikâyet etmeleri ve eski yerleşim yerlerine dönmeyi istemeleri üzerine Han yeniden metruk kaldı. XIX. yüzyılda ulaşım yollarının da değişmesiyle tamamen terk edilen Han, bir dönem karakol vazifesi görmüştür. XX. yüzyıla gelindiğinde ise, artık oldukça harap durumdaki yapı, 1990–1995 yılları arasında gerçekleşen restorasyonların ardından, turistik tesis olarak kullanılmak üzere kiraya verilmiştir.
Referanslar
Baş, A. (1998). Anadolu Selçuklu Dönemi Konya Kervansarayları, Sanatsal Mozaik, (33): 60-69; Karpuz, H. (1993). Konya Dokuzun Hanında Yapılan Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, Prof. Dr. Oktay Aslanapa Armağanı. İstanbul: Bağlam Yayınevi: 141- 149; Özergin, M. K. (1965). Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 15 (20): 141-170.; https:// http://www.turkishhan.org/dokuzun.htm, (Erişim tarihi: 23.04.2020).