Yerkürenin jeolojik, hidrolojik, iklimsel ve biyolojik faaliyetlerinin binlerce yıl karşılıklı etkileşimlerle süregelen dinamikleri sonucunda kıyılardan dağlara, denizlerin derinliklerinden yanardağlara, çöllerden ormanlara kadar, doğal çevreler çeşitli şekillerde biçimlenmektedir. Aynı zamanda, bu oluşumlar hemen her koşulda türlü bitki ve hayvan toplulukları için de zengin habitatlar teşkil ederler. Canlı veya cansız tüm bu oluşumlar ve dinamik yapılar çok yönlü etkileşimler sonucu, farklı iklim ve coğrafya bölgelerinde çeşitlik göstermekle beraber hemen her kültürde doğal varlıklar olarak kıymetle kabul görürler. Ayrıca insan topluluklarının çoğunlukla ekonomik nedenlerle olsa da sosyal ve kültürel hatta psikolojik nedenlerle bazen doğanın içinde doğanın dinamikleri ile uyumla, bazen de doğadan uzak insan eliyle meydana getirdiği yapısal oluşumlar da vardır ki onlara da kültürel varlıklar diyoruz. Doğal ve Kültürel varlıklar yerel topluluklar için önemli bellek unsurları olmalarının ötesinde geniş insan toplulukları için de evrensel olarak ilgi odaklarıdır. Tartışmasız, doğal veya kültürel tüm zenginlikler kullanılırken korunmalı, yaşarken yaşatılmalı ve gelecek nesillerin yararı için olduğu kadar evrensel ilgiler doğrultusunda da devamlıkları sağlanmalıdır. Özellikle son yüzyılda artan ve yaygınlaşan turizm faaliyetleri ile tüm dünyanın doğal ve kültürel varlıkları yerel ilgilerin ötesinde, küresel boyutta ziyaretçi ve kullanıcı taleplerine de cevap vermektedir. Doğal ve kültürel varlıklar üzerinde yer alan turizm odaklı faaliyetler bu tür değerlere ekonomik anlamlar eklerken, onların tahribatlarına sebep olabilecek tehdit unsurlarını da beraberinde getirebilmektedir. Doğal ve kültürel değerlerin kaybına yol açabilecek tehditleri en aza indirebilmek için turizm amaçlı kullanım faaliyetleri dengeli, çok yönlü, geniş perspektifli bakış açıları ile planlanıp tasarımlanır.

Doğal ve Kültürel Varlıkların Turizm Amaçlı Kullanımı Projeleri iki temel çerçevede odaklanarak gerçekleştirildi: 1) Koruma: doğal ve kültürel varlıkların koruma ilkeleri doğrultusunda kullanıma ve ziyarete açılmalarını sağlamak; 2) Turizm: ziyaretçi kabulü, ulaşım, konaklama, tanıtım, bilgilendirme, eğitim ve bunlar gibi turizm amaçlı ihtiyaçları karşılamaya yönelik ekonomik hedefler de içeren programları geliştirip, tesisleri uygulamak.

    Koruma: Doğal ve kültürel varlıklar milyonlarca yıl önce oluşabildikleri gibi, binlerce yıllık süreçlerin sonucu oluşan doğal yapılar ve geçmişte kalan uygarlıkların kalıntıları veya çok yakın geçmişteki nesillerin kültürel eserleri olabilirler. Tekrar üretilmeleri imkânsız nadide değerlerdir. Mutlak surette korunmaları ve bugün kullanırken gelecek nesillerin de yararlanabilmeleri garanti altına alınmaları gerekmektedir. Turizm eyleminin temel girdisinin, söz konusu doğal ve kültürel varlıklar olduğu gerçeği daima göz önünde bulundurulmalıdır. Turizmin sürdürülebilirliği de bu varlıkların devamlılığına bağlıdır. Turizm amaçlı kullanım plan, program ve tesis tasarımları bu anlayış ile ele alınmalıdır. Kullanımlar ziyaretçi ve konukçuların kontrollü beklentilerini ve temel ihtiyaçlarını karşılamaktan öte gitmemelidir. Doğal ve kültürel değerler asla ziyaretçilerin aşırıya kaçabilecek ilgileri veya yüksek karlılık gibi baskılar ile riske sokulmamalıdır. Doğal ve kültürel varlıkların güvenlikleri sağlanmalı, bu değerlerin belirli bir taşıma ve kaldırma kapasitelerinin olduğu bilinci ile turizm faaliyetleri planlanmalıdır.

2 Turizm: Doğal ve Kültürel varlıkların esas olduğu turizm faaliyetleri tanıtım ve bilgilendirme ile başlayıp, ulaşım, karşılama, konaklama, güvenlik ve yeme içme gibi diğer temel ihtiyaçların karşılanmasına yönelik hizmetlerin sunulduğu ekonomik olduğu kadar kültürel bir faaliyettir. Bu çerçevede bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları ziyaretçilerin eğlenme ve/veya sportif faaliyetleri gibi rekreasyonel beklentilerinin karşılanmasından çok daha önemli etkinliklerdir. Doğal ve kültürel unsurların değerli ve nedenleri bilgi panoları, broşür, kitap gibi yayınlar, periyodik sunumlar ve kılavuz eşliğinde gerçekleştirilen eğitici tanıtım ziyaretleri ile ziyaretçilere sunulmalıdır. Koruma programları ile denge içerisinde planlanıp el ele yürütülen turizm amaçlı ekonomik faaliyetler ve hizmetler sürdürülebilirliğin temelini oluşturur. Buna ek olarak turizm servisleri ölçülü ekonomik programlar dahilinde eşitlikçi ilkeler ile sunularak toplumların her kesimine hitap edebilmeye de özen gösterilir. Bu çerçevede her yaştan ve gelir grubundan yurttaşlar, engelliler ile eğitim ve bilimsel amaçlı ziyaretçiler için erişim kolaylıkları program dahilinde ele alınırlar.

Örnek Proje ve Uygulamalar: Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, milli ve evrensel kültürel değerleri ile Türkiye’de ulusal ve uluslararası ziyaretçilerin ilgilerine cevap veren, doğal habitat ve zengin ekosistemleri de içinde barındıran yerel ve küresel açılardan çok yüksek değerlere sahip olduğu bilinci ile korunan ve çok yönlü ziyaretçi taleplerine cevap veren bir örnektir. Benzer şekilde Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan ‘Grand Canyon’ Büyük Kanyon Milli Parkı da yine kültürel ve doğal nitelikleri ile hassasiyetle korunurken çok yüksek sayıda ulusal ve uluslararası ziyaretçiler tarafından kullanılan bir başka örnektir. Her ikisi de narin ve eşsiz doğal zenginlikleri ile korunurken barındırdıkları kültürel yapısal oluşumlarını ve tarihsel derinliklerini ziyaretçilerine sunmaktadırlar.