Derbent Han
Kervansaray ve Han Kervansaray Han Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Konya’nın 21 kilometre dışında kalan Konya-Derbent-Akşehir yolu üzerinde yer almaktadır. Han, Konya’nın Derbent ilçesinin Kalburcu (Güneyköy) Köyü’ndedir ve Aladağlardan başlayıp Konya Ovası’na doğru akan Başara Nehri’nin geçtiği vadide konumlanmaktadır. Han, Aladağ’ın eteklerinde eğimli bir alanda inşa edilmiştir ve kuzeybatı-güneydoğu yönünde kuruludur. Han, Konya, Derbent ve Doğanhisar’ı birbirine bağlayan kervan yolundadır. Günümüzde bu kervan yoluna ait geçmiş izlerden eser kalmamıştır, çünkü üzerine inşa edilen modern karayolu ile tamamen örtülmüş durumdadır.
Han, XIII. yüzyılın ilk yarısında yapılmış olup, I. Giyaseddin Keyhüsrev dönemine aittir. Derbent Han diğer adıyla Elikesik Han’ın ismiyle ilgili efsaneler bulunmaktadır. Elikesik adının burada yaşanan bir kazadan dolayı verildiği düşünülmektedir. Efsaneye göre burada çalışan bir işçi, inşaat sırasında elini kaybeder. Diğer taraftan tarihi kaynaklarda adı geçmemektedir. Bu isme notlarında yer veren tek kişi F. Sarre isimli bir gezgindir. Han, Kiepert haritasında Eli-Kesik olarak işaretlenmektedir.
Bu han, günümüze ulaşamamıştır. Binanın savaş yıllarında terk edildiği düşünülmektedir. Han, üç sahanlı olup kapalı bir mekan ve bir avludan oluşmaktadır. Kesme taş ile inşa edilen yapının beden duvarları büyük ölçüde sağlam olsa da üst örtüsü yer yer çöküktür. Plan şeması bakımından oldukça ilginç bir düzene sahiptir. Kapalı kısmın önünde küçük bir giriş olarak tasarlanan bir bölüm yer almaktadır. 2007 yılında ön bölümde yapılan bir temizlik kazısı sırasında batı kısmında tonozla örtülü iki mekan; doğuda üç mekan gün yüzüne çıkmış durumdadır. Bu mekanlardan birinde bulunan mihrap nedeniyle buranın bir mescit olduğu düşünülmüş, daha sonra bu yapının bir zaviye olduğu tespit edilmiştir.
Kapalı mekana girişi temin eden bir portal, cephenin tam ortasına yerleştirilmiştir. Portal hol, karşılıklı iki plasterin taşıdığı yuvarlak kemer form ile taşınmaktadır. Kapı boşluğu ise yine iki plaster tarafından taşınan yuvarlak kemer biçimindedir. Kapı kemerinin hemen üstünde yazı levhası bulunmayan bir kitabe boşluğu bulunmaktadır. Tamamen sade bir görüntüye sahip olan portalda herhangi bir süsleme unsuruna yer verilmez. Portal taşları, çok itina gösterilmeden yerleştirilmiştir.
Kapalı kısmı, ortada yer alan karşılıklı üçer ayağın birbirine kemerlerle bağlanmasıyla, boyuna üç sahınlı olarak düzenlendi. Orta sahın diğerlerinden oldukça geniş ve yüksek tutulmuştur. Orta sahındaki kemerler boyuna dizilirken, yan sahındakiler enine dizilmiştir. Yan sahınların duvarla birleştikleri kısımlarında taşıyıcı sistem doğrudan duvara bindirilmiştir. Han’ın üst kısmı ise tamamen tonozlarla örtülüdür. Doğu yönündeki sahının üst örtüsü günümüze kadar tamamen sağlam olarak kalmıştır. Batı yönündeki (sol ve orta) sahınların ise ilk üçer tonozları tamamen çökmüş iken sadece dördüncü tonozları yerinde durmaktadır. Bu çöküntülerden dolayı kapalı mekan zemini, kemer seviyesine kadar toprak yığını ile doludur. Kemerlerin üzerini kapatan tonozlar, moloz taştandır. Duvarlarında herhangi bir pencere nişi bulunmadığından tonozların tepe noktalarına ışıklıklar yerleştirilmiştir.
Han’ın avlu kısmı ile kapalı mekan kısmı yapım açısından farklılık göstermektedir. Kapalı mekan ile avlu kısmının batı duvarı aynı eksen üzerinde bulunmalarına karşın, avlunun doğu duvarı 0,50 metre dışarıya doğru çıkıntılıdır. Kapalı mekan ile avlu arasındaki farklılıklar kendini hem ebatlarda hem de yapı malzemesinde göstermektedir. Avlunun ebatları, kapalı mekana göre daha küçük tutulmuştur. Malzeme olarak kapalı mekanın dış duvarlarında kesme taşlar kullanılırken, avlu duvarlarında kaba yonu taş tercih edildiği görülmektedir.
Referanslar
Çaycı, A. (2003). Elikesik Han ve Zaviyesi, Sanat Tarihi Dergisi, 12 (12): 55-67; http://anitsal.com/proje/29/%20Konya%20%20%20Selçuklu%20Elikesik%20Han%20Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon%20Projeleri, (Erişim tarihi: 16.05.2020); http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=40978&start=5, (Erişim tarihi: 16.05.2020); http://www.gateofturkey.com/section/tr/611/7/kultur-ve-sanat-mimari-selcuklu-donemi-mimarisi, (Erişim tarihi: 16.05.2020).