Bor Hanı
Kervansaray ve Han Han Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Türk ve İslam sanatları üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Alman Sanat Tarihçi Profesör Kurt Erdmann, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde 1951-1958 arası ders verdiği dönemde yurtiçinde incelemelerde bulundu ve bazı çalışmalarını yayımladı. Günümüze ulaşamayan kervansaraylardan biri olan Bor Hanı’na ilişkin Erdmann tarafından 1961 yılında yayınlanmış çalışmada Erdmann üç kez gitmesine rağmen yapıyı bulamadığını aktarmakta ancak çalışmada kısaca hem yapıdan bahsetmekte hem de yapının planına yer vermektedir. Erdmann yapıya ait çizimlerin Riefstahl arşivinde yayınlanmamış halde bulduklarını M. A. Charles’ın plan taslağına dönüştürdüğünü nakletmektedir.
Alman asıllı Amerikalı olan ve Türk-İslam sanatı ile ilgilenen Rudolf Meyer Rıefstahl (1880-1936), eşiyle birlikte içinde Türkiye’nin de olduğu İtalya, Mısır, Suriye ve Filistin’de bilimsel gezilere çıktı, 1927-1930 yıllarında İstanbul Robert College’da ders vererek çalışmalarını yayımladı. Erdmann’ın aktardığına göre Rıefstahl, Ulukışla’dan Niğde’ye giden yolda bulunan Han’ın yol yapımı için taş ocağı olarak kullanıldığını, Rıefstahl’ın yapıyı 1927 yılında gördüğü, 1929 yılında ziyaret ettiği öğrenilmektedir. Büyük olasılık 1929 yılında yapı planı çıkarılacak durumda idi. Bu durumda 1929 yılına kadar var olan Bor Hanı’nın bu tarihten 1958 yılına kadar ortadan kalktığı söylenebilir.
Ürgüp-Niğde-Bor-Ereğli güzergahına - Özergin’e göre Bor’un hemen dışında - inşa edilen ama günümüze gelememiş Han, Erdmann’ın çabalarıyla ortaya çıkan plana göre XIII. yüzyıl Anadolu Selçuklu kervansarayları içinde sadece barınağı (kapalı kısmı) olan hanlar grubuna girmektedir. Avlusu bulunmayan sadece barınak (kapalı) kısmından oluşan yapı, 14,50x19 metre ölçülerinde dikdörtgen planı ile Selçuklu hanlarının plan şemasını tekrarlamaktadır. Üçerden iki sıralı dikdörtgen ayaklarla üç sahına ayrılan yapı sivri tonoz örtülüdür.
Günümüze hiçbir izi kalmamış, yeri tam olarak bilinemeyen ancak tarihi kayıtlardan varlığını, Erdmann’dan planı bilinen Han’ın plan grubuna giren ve tarihlemede karşılaştırılabilecek diğer hanlar; Niğde-Aksaray güzergahında Kınık Han, Tokat-Sivas güzergahında Çiftlik Han-XIII. yüzyıl., Tokat-Amasya güzergâhında Ezinepazarı Hanı – XIII. yüzyıl ve Afyon-Kütahya güzergahında yer alan Eğret (Anıtkaya) Han’ı – XIII. yüzyılın başları sayabiliriz.
Referanslar
Erdmann, K. (1961). Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrunderts, Berlin: Verlag Gebr: 154-161, B.6; Gabriel, A. (1931-34). Monuments Turcs d’Anatolie, Paris, I-II : 112.; Görür, M. (2007). Bor Hanı, İçinde; H. Acun (Editör), Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 482; Özergin, M. (1965). Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları, Tarih Dergisi, 15 (20): 141-170.; Riefstahl, R.M. (1941). Cenubi Garbi Anadolu’da Türk Mimarisi. İstanbul; Ünal, R.H. (1990). Osmanlı Öncesi Dönemden Yayınlanmamış Üç Menzil Hanı, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, V: 181-191; Yavuz, A.T. (1976). Anadolu’da Eş Odaklı Selçuklu Hanları, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2 (2): 187-204.