Andriake Sinagogu

Doğal ve Kültürel Miras Sinagog

1803 yılında L. Meyer tarafından başlatılan Myra antik kenti ve limanı Andriake’deki araştırmalar farklı zaman dilimlerinde farklı bilim insanları tarafından devam ettirilmiş, 1964 - 1968 yıllarını kapsayan ilk yüzey araştırmaları da J. Borchhardt tarafından yapılarak 1975’te bilim dünyası ile paylaşılmıştır. T. Marksteiner’ın 2004 – 2008 yılları arasında gerçekleştirdiği arkeolojik yüzey araştırmaları sonrasında, 2009 yılından itibaren de Myra ve Liman Andriake kazıları N. Çevik ve ekibi tarafından sürdürülmektedir.

Andriake sinagog yapısı Myra-Andriake arkeolojik kazılarının ilk sezonunda 2009 yılında ortaya çıkartılmıştır ve Likya'daki Yahudi kültürüne ait ilk arkeolojik bulgudur. Sinagog olarak tanımlanmış yapı Andriake limanının güney kıyısında yer alan kamu yapılarının yoğun olduğu bölgede Horrea Hadriani’nin (Granarium) kuzeybatı köşesinde yer almaktadır. Arkeolojik kazı öncesi sadece apsisinin görünür olması dolayısı ile daha önce çalışan bilim insanları tarafından apsisli bina olarak tanımlanan yapıda gerçekleştirilen çalışmalarda ana odasında iki sütun, iki sütun altlığı, iki korkuluk payesi, mimari bezemeli ve soffitli arkhitrav parçaları ile biri düz üç tanesi figürlü dört plakaya ait parçalar ortaya çıkartılmıştır. Yapının tanımlanması sağlayan en önemli buluntular ise apsis bölümünden yapının zeminine düşmüş olan biri bütün olarak diğeri ise yazıtı dahil bazı parçaları günümüze ulaşan mermer levhalardır. Üzerlerinde menora olarak tanımlanan yedi kollu Yahudi kandilliği, şofar ve lulav işlemeleri ile adak yazıtlarında da Amen ve Şalom ifadeleri bulunmaktadır. 

Andriake sinagogu, 5,15 x 6,9 metre ölçülerine sahip bir ana ibadet mekânı ve ona bitişik olarak güney-güneybatısında konumlanmış ek iki odadan oluşmaktadır. Ana ibadet mekânı güneyinde 3,9 metre çaplı bir apsisle sonlanmakla birlikte, apsisin dış kontürleri güçlendirme amaçlı örülen duvar dolayısı ile beş yüzlü çokgen bir görüntüye sahiptir. Apsis bölümünün yaklaşık olarak orta aksında belli bir kottan başlayan 1,85 metre yükseklikte bir niş bulunmaktadır. Alanda bulunan parçalardan bu nişin bir kemerle sonlanmış olduğu söylenebilmektedir. 

Ana ibadet mekânına giriş güneybatı ve kuzeybatı duvarlarında bulunan kapılar ile sağlanmaktadır. Güneybatıdaki kapı ile iki ek odaya ulaşılmaktadır. Ana ibadet mekânı ve ek iki odanın zemin döşemeleri benzer form ve renkte pişmiş toprak levhalarla kaplıdır. Ek odalardan doğudakinin zemininde in situ olarak bulunan bir de kitabe mevcuttur.

Ana ibadet mekânının güneydoğusunda yüksekliği 1,30 - 1,40 metreye kadar korunmuş olan bir duvar bulunmaktadır. Bu duvar ile apsis duvarı arası bir platform oluşturmak amaçlı molozla doldurulmuştur ve kazılar sırasında bu alanda ana kayaya ulaşılmış, ancak bir döşemeye rastlanmamıştır. Moloz dökülerek oluşturulmuş olan platformlu alanın apsis ile birlikte günümüze ulaşmamış olsa da aynı kottaki bir döşeme ile birleşerek, sinagog yapısının ana dua salonunu oluşturmuş olabileceği aktarılmaktadır. Şu anda ana ibadet mekânı olarak kabul ettiğimiz mekân ile apsis bölümüne bir geçişin olmaması ve apsis duvarında ana ibadet mekânıdan 3,20 metre yükseklikte tespit edilmiş olan süpürgelik amaçlı olabilecek duvardan dışarı taşan bir sıva kalıntısının varlığı da ikinci kat ile ilgili olasılığı güçlendirmektedir. Ana ibadet mekânının kuzeybatısındaki kapının yanında duvara entegre olarak yükselen üç merdiven basamağının varlığı da ikinci bir kat görüşünü desteklemektedir. 

Andriake sinagog yapısında gerçekleştirilen arkeolojik kazılar sonucunda özellikle apsis bölümüne ait dolgu alanda Hellenistik ve Roma dönemlerine ait pek çok bulguya ulaşılmıştır. Erken Bizans dönemini aşmayan buluntuların içinde en geç tarihli eser MS IV. yüzyıla tarihlenen bir kandildir. Sinagog yapısının planı, duvar işçiliği, mimari bezeklerinin stili ve diğer bulgular MS IV. – V. yüzyıllara tarihlense de yapı ile ilgili bilimsel çalışmalar devam etmektedir. Yapının apsis duvarları dışında duvar ve zemin döşemelerinin tahrip olmuş olması tarihleme konusuna destek olamamaktadır. Ancak Andriake sinagogunun korkuluk levhalarının apsis bölümünün önüne düştüğü dönemin yapı için son dönem olduğu aktarılmaktadır.

Referanslar

Çevik, N., Çömezoğlu, Ö., Öztürk, H. S., & Türkoğlu, İ. (2010). Unique Discovery in Lykia: The Ancient Synagogue at Andriake, Port of Myra, Adalya, (XIII): 335-366; Öner, Ç. (2024). Doğu Akdeniz Antik Sinagog Yapılarının Karşılaştırılmalı Olarak Mimari Açıdan İrdelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü; Çevik, N., Bulut, S., Tıbıkoğlu, O., Özdilek, B. ve Aygün, A. Ç. (2010). Myra-Andriake Kazılarında İlk Yıl: 2009/The First Season of Excavations in Myra and Andriake: 2009, Anmed (8): 55-60; Çevik, N., Çömezoğlu, Ö., Öztürk, H. S. ve Türkoğlu, İ. (2010). Andriake Sinagogu ve Bölgede Yahudi Kimliği. N. Çevik (Dü.) içinde, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre ve Çevresi (ss. 169-180). Antalya: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Çevik, N., Çömezoğlu, Ö., Öztürk, H. S. ve Türkoğlu, İ. (2010). Unique Discovery in Lykia: The Ancient Synagogue at Andriake, Port of Myra, Adalya, (XIII): 335-366; Öner, Ç. (2024). Doğu Akdeniz Antik Sinagog Yapılarının Karşılaştırılmalı Olarak Mimari Açıdan İrdelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü.