-
2020
Bir Levanten (Levantlı-Doğulu) şehri olan İzmir, azınlıkların Osmanlı döneminde İstanbul’dan sonra belki de en çok yaşadığı illerden biridir. Osmanlı’nın son dönemlerinde savaş ve derin krizlerle mücadele içinde olunmasına rağmen, Osmanlı azınlıklar ile ilgili önemli çalışmalar yapmış, onlara dini, ticari ve kültürel birçok imkân tanımıştır. Bet (Beit) İsrael Sinagogu’da bu çabalar sonucu son dönem Osmanlı eserleri arasında yer alan İzmir’in en büyük Musevi ibadethanesidir.
Bet İsrael Sinagogu, İzmir’in Karataş semtinde günümüzde hala kullanılan en büyük Musevi sinagogudur. Osmanlı Sultanı II. Abdülmecit tarafından 1905 yılında inşa ettirilen mabet 1907 yılında hizmet vermeye başlamıştır. Yapımı için tam olarak 1500 altın ödenmiştir. Viktoryen bir mimariye sahip olan mabet günümüzde şehrin en büyük sinagogudur.
İzmir Musevi cemaatinin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısının canlanıp kuvvetlendiği dönemin eseri olan Bet İsrael Sinagogu, gerek mimari özellikleri ve gerekse çarpıcı görüntüsü ile İzmir’in en büyük Musevi ibadethanesi unvanına sahiptir. İzmir ve çevresinde sinagogların hemen hemen hepsinde bölgesel bir stil hâkimdir. Buna göre sinagogların çoğu yüksek duvarlarla çevrili ve duvarların içinde bir avlu vardır. Çoğu taş veya tuğladan yapılan binaların hepsi kare ya da dikdörtgendir. Bet İsrael Sinagogu ise mimari özellikleri açısından geleneksel Türk Yahudi ibadethanelerinden bazı farklılıkları içermektedir; örneğin teva (Tevrat’ın okunduğu kürsü) ibadethanenin ortasında değildir. Ayrıca, doğu yönüne bakması gereken ehal hakodeş (toraların bulunduğu alan) güney yönüne bakıyor. Bet İsrael Sinagog yapımı ve süslemeleri için İtalya’dan sanatkârlar getirilmiştir. Fakat tavan sütunlardaki süslemelerin bölgedeki sinagoglarda olduğu gibi sadece İzmir’e özgü işlenmesine özen gösterilmiştir. Bu süslemeler camilerin ve zengin Rum evlerinin süslemelerinin etkisi altında, tahta parçaları bir araya getirilip alçıyla sıvanıp yağlı boyayla motifler çizilerek oluşturulmuştur. Sinagogun en göz alıcı bölümü ise, ahşap süslemeleridir. 400 kişi kapasiteye sahip olan ibadethane iki kattan oluşmaktadır. Bet İsrael Sinagogu 1950’li yıllarda Gizbar Avraam Rubi tarafından onarılarak günümüzdeki haline getirilmiştir. 2007 yılında 100. yılını kutlayan sinagog çevrede yer alan diğer sinagoglardan daha farklı bir mimariye sahiptir.
Referanslar
http://www.izto.org.tr/portals/0/iztogenel/dokumanlar/tarihi_asansor_a_selcuki_26.04.2012%2021-34-21.pdf, (Erişim tarihi: 28.07.2020); http://www.erolsasmaz.com/?oku=788, (Erişim tarihi: 04.03.2020).