Zahter (Kekik) Çayı
GASTRONOMİ Çay
-
2025
Zahter dünyada bilinen tıbbi ve aromatik bitkilerin en önemlilerinden biridir. Ballıbabagiller (Labiatae) familyasındandır. Toplumda yaygın olarak “kekik” ismiyle tanınan bir bitkidir. Türkiye'de kekik olarak tanımlanan ve bu amaçla kullanılan pek çok aromatik bitki türü bulunmaktadır. Özellikle timol/karvakrol tipi uçucu yağ içeren türler kekik olarak kabul edilmektedir. Bu türler arasında Thymus, Origanum, Satureja, Thymbra ve Coridothymus cinsleri hem yayılış hem de ekonomik olarak büyük önem taşımaktadır.
Zahter çorba, pizza, zeytin, salata ve özellikle ızgara yemekler, biftek, pirzola gibi yiyeceklerde tat verici olarak kullanılmaktadır. Soslara da ilave edilmektedir. Kekik, baharat olarak kullanılmasının yanı sıra kekik çayı, kekik yağı ve kekik suyu gibi farklı formlarda da üretilip değerlendirilmektedir. Zahter Gaziantep, Kilis, İskenderun, Mardin ve Mersin şehirlerinde çay olarak tüketilirken zamanla kahvaltıların vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Özellikle Doğu Akdeniz'de Kilis, Gaziantep ve Hatay çevresinde kahvaltılarda zeytinyağı ile birlikte yenen geleneksel bir kuru yemiş ve baharat karışımıdır. Yüzyıllar boyunca evde yapılan ve tüketilen geleneksel bir gıda maddesi olan kahvaltılık zahter, günümüzde endüstriyel anlamda üretilmeye ve daha fazla kişiye ulaşmaya başlamıştır.
Zahter çayı, bitkinin kullanılacak bölümlerinin sıcak suyun süzgeçten geçirilmesi ya da demlenmesi yoluyla elde edilen içeceğe kekik tadı ve kokusunu vermesi ile tanınır. Kurutulmuş bitkinin bir tatlı kaşığı kadar olan kısmı demleme kabına konur. Üzerine kaynayan su ilave edilerek yaklaşık altı-yedi dakika bekletilir. Süzmeden önce ilk su dökülüp atılır. Bu işlem, bitkideki gereksiz veya fazla bileşenlerin atılmasına yardımcı olur. Sonrasında bir kez daha kaynar su eklenip süzülerek içilecek çay hazırlanır. Bu yöntem çayın daha temiz ve sağlıklı bir şekilde elde edilmesini sağlar. Zahter çayı özellikle Türkiye’de yaygın olup sindirim problemlerine, mide yanmasına, romatizmaya, diş çürüklerine, yüksek kolesterole ve şekere karşı kullanılır.
Zahter, tarih boyunca çeşitli medeniyetler tarafından hem tıbbi hem de sembolik amaçlarla yaygın biçimde kullanılmıştır. Eski Mısırlılar, bu bitkiyi başta dezenfektan olmak üzere yara iyileştirici özellikleri nedeniyle tercih etmiştir. Antik Yunan’da kekik, aşk ve güzellik tanrıçası Afrodit ile özdeşleştirilmiştir. Aşk, onur ve mutluluğun sembolü olarak kabul edilmiştir. Tıbbî alanda ise Hipokrat (MÖ V.. yüzyıl), zahteri karın ağrısı ve solunum yolları rahatsızlıklarının tedavisinde kullanmıştır. Dioskorides (MS I. yüzyıl), kapsamlı eseri Materia Medica’da kekik çayını şarapla birlikte yılan sokmalarına karşı önermiştir. Ayrıca balla karıştırılmış zahter karışımının soğuk algınlığı, öksürük ve zatürre gibi solunum yolu hastalıklarında etkili olduğunu belirtmiştir. Rönesans dönemi hekimlerinden Paracelsus (XVI. yüzyıl) kekiği ishal, sedef ve mantar enfeksiyonlarının tedavisinde önermiştir. Bu bilgiler, zahterin hem geleneksel hem de bilimsel bağlamda uzun bir tıbbi geçmişe sahip olduğunu göstermektedir. Tıp, eczacılık ve tarım alanlarında yaygın şekilde kullanılan zahter, antik dönemlerden itibaren sağlık açısından faydaları için kullanılmakta ve her geçen gün yeni bir yararı daha ortaya çıkmaktadır.