Yazılıkaya
Doğal ve Kültürel Miras Örenyeri Sit Alanı Tapınak
Çorum’un Boğazkale ilçesindeki Hitit İmparatorluğu başkenti Hattuşa örenyerinin iki kilometre kuzeydoğusundadır. Hititler döneminde bugünkü konumunun aksine başkentin hemen yanı başında olduğu bilinen bu büyük kaya tapınağına ilk ziyaret 1834 yılında Charles Texier tarafından yapılmıştır. Bölgedeki ilk kazı çalışmaları 1906 yılında başlamıştır. Yazılıkaya, Hitit Panteonunun toplu halde resmedildiği önemli bir inanç ve kültür turizmi noktasıdır. Hititlerin yeni yıl bayramı kutlamalarına ev sahipliği yaptığı düşünülen bu tapınak, III. Hattuşili tarafından yaptırıldı. Onun ardından Hitit tahtına geçen IV. Tudhaliya ve II. Şuppiluliuma da bu kutsal mekâna eklemelerde bulunmuştur. Hem açık hem de kapalı alanlardan oluşan yapıya anıtsal bir kapıdan giriliyordu. Üzerinin kerpiçle kapalı olduğu düşünülen bölümün günümüzde yalnızca temel taşları görülebilmektedir. Örenyerinin Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı olarak adlandırılmasının nedeniyse tapınağın arkasında yer alan doğal kireçtaşından oluşan kaya kütlesi üzerine işlenmiş kabartmalardır. Bu bölüm üç galeriden oluşmaktadır. A Odası olarak adlandırılan galeri 12 metre yüksekliğinde ve yaklaşık 30 metre uzunluğundadır. Sol duvarında tanrı, sağ duvarındaysa tanrıça kabartmalarından oluşan 66 ilah betimlenmiştir. Tapınağın en kutsal yeri (adyton) olduğu düşünülmektedir. Kabartmaların her birinin öne doğru uzanmış 50'nin üzerinde Hiyeroglif Luvicesi ile tanrının sembolü ve adı işlenmiştir. Girişin solunda ziyaretçileri, merkez sahneye doğru giden kısa etekli, başlarının üzerinde sivri külahları, omuzlarının üzerinde hilal biçimli kılıç/topuzlarıyla 12 tanrı; sağ tarafındaysa uzun pileli elbiseleri ve yüksek köşeli başlıklarıyla tanrıça kabartmaları karşılamaktadır. Her iki alay da odadaki kabartmaların merkezinde duran Fırtına Tanrısı ve Güneş Tanrıçasının buluştuğu ana sahneye gider pozisyondadır. Sol kanat üzerindeki 12 tanrı kabartmasından sonra tanımlanabilen tanrılar arasında yere kadar uzanan etekleri ve ayaksız tasvirleriyle dağ tanrıları, önündeki kılıç tutan el hiyeroglifi ile Yeraltı Tanrısı Nergal, tanrısal boğalar Hurriş ve Şerriş oldukları düşünülen karışık iki yaratık, Savaş Tanrısı Zababa, Tanrı Pirinkir, Savaş Tanrısı Aštabi, başının üzerindeki kanatlı güneş kursuyla Gökyüzünün Güneş Tanrısı, tanrı Şauşga (İştar) ile hizmetkârları Ninatta ve Kulitta, Bilgelik Tanrısı resmedilmiştir. Sağ kanat üzerindeki tanrıçalar arasında Tarru Takitu, Hutena, Hutellurra, Nabarbi, Şaluş, Bilgelik Tanrısı Ea’nın eşi Tapkina, Ay Tanrısının eşi Aya vardır. A Odası’nın sağ ve sol duvarlarındaki tüm bu tasvirlerin yöneldiği ana sahnede Hitit Panteonunun başındaki kutsal ailenin tasvirleri bulunmaktadır. Sahnenin merkezine dağ tanrıları Mamni ve Hazzi’nin üzerinde duran Hurri Fırtına Tanrısı Teşup, onun karşısında bir aslanın üzerinde duran eşi Güneş Tanrıçası Hepat, Teşup’un arkasında Tahıl Tanrısı Kumarbive Hatti ülkesinin Fırtına Tanrısı, Hepat’ın arkasında sırasıyla oğulları Şarruma, kızları Alanzu ve Teşup’un bir torunu betimlenmiştir. A Odası’nın doğu duvarında son olarak Hitit kralı IV. Tudhaliya’nın kabartması bulunmaktadır. Tapınaktaki en büyük kabartma özelliği gösteren bu betimlemeyle kralın tanrılara saygısını sunduğu düşünülmektedir.
A Odası’ndan B Odası’na geçişte ziyaretçileri aslan başlı, kanatlı resmedilmiş iki demon karşılamaktadır. Ardından Hitit kralı II. Şuppiluliuma’nın babası IV. Tudhaliya anısına yaptırdığı 20 metre uzunluğundaki B Odası’na girilmektedir. Girişin sağ tarafında A Odası’nda olduğu gibi 12 tanrı kabartması, sol duvarındaysa sırasıyla Koruyucu Tanrısı Şarruma ile IV. Tudhaliya, yere saplanmış bir kılıcın üzerinde tasvir edilerek yeryüzü ve yeraltı dünyası arasında bir bağ oluşturan Kılıç Tanrısı Nergalve IV. Tudhaliya’ya ait bir kartuş tasviri bulunmaktadır. Yazılıkaya’nın son bölümü C Odası olarak adlandırılmaktadır. B odasının kuzeydoğu köşesinde yer alan bu bölümde çok sayıda odun külü tespit edilmesi nedeniyle burada yoğun olarak yakma sunusunun yapıldığı düşünülmektedir.
Referanslar
Bittel, K. (1975). Boğazköy Rehberi. Ankara: Ankara Turizmi, Eski Eserleri ve Müzeleri Sevenler Derneği Yayınları; Darga, M. (1992). Hitit Sanatı. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları; Seeher, J. (2002). İmparatorluk Panteonu’na Bakış: Yazılıkaya Tapınağı, Hititler ve Hitit İmparatorluğu: Bin Tanrılı Halk. Bonn: Kunst-undAusstellungshalle; Seeher, J. (2011). Taşa Yontulu Tanrılar Hitit Kaya Tapınağı Yazılıkaya. İstanbul: Ege Yayınları.