Türk Hava Yolları

Havayolu İşletmeciliği Ulaştırma İşletmeciliği Ulusal Havayolu Uzun Menzil Havayolu Havayolu Yolcu Taşımacılğı

(İstanbul, 1933 - )

1930’lu yıllar, Türkiye Cumhuriyeti’nin iktisadi tarihinde özellikle, İzmir İktisat Kongresi’nde alınan bazı kararlar bağlamında ekonominin millileştirildiği yıllardır. Bu kapsamda, havayolu taşımacılığı sektörü de bu millileştirme adımından etkilenmiş ve o zamana değin Lufthansa, Aero Espresso Italiana vb. bazı yabancı havayolu işletmelerine verilen kimi imtiyazlar eliyle gerçekleştirilen havayolu taşımacılığı faaliyetlerinin söz konusu bu millileştirme hareketi sonrası bizzat devlet tarafından kurulacak milli bir işletme ile yürütülmesi hedeflendi. Bu doğrultuda, ABD’den beş koltuk kapasiteli iki adet Curtiss Kingbird tipi uçak satın alındı ve izleyen süreçte de o günkü adıyla Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi (HYDİİ), 20. 05. 1933 tarihinde, kuruluş kanunu olan 2186 sayılı Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi Teşkilatı Hakkındaki Kanun uyarınca teşkil edildi.

Kuruluşunda Milli Müdafaa Vekâleti’ne bağlı olan Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi 30. 05. 1935 tarih ve 2744 sayılı Kanunla, bugünkü adıyla Bayındırlık Bakanlığı olan Nafia Vekaleti’ne bağlandı. Daha sonra, 03. 06. 1938 tarih ve 3424 sayılı Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü Teşkilat Kanun ile kurumun adı değiştirilmiş ve Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü (DHY) adını almış olan şirket, Nafia Vekâleti’ne bağlı olarak çalışmasını sürdürmeye devam etti. Bir yıl sonra ise, 27. 05. 1939 tarih ve 3613 sayılı Münakalât Vekâleti Teşkilat ve Vazifelerine Dair Kanun ile Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü Ulaştırma Bakanlığı’na bağlandı. 1946 yılına gelindiğinde ise, muhtemeldir ki dildeki sadeleşme ve modernleşme akımının etkisi sebebiyle Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü, Devlet Hava Yolları İşletmesi Genel Müdürlüğü adını aldı.

1933 yılında kurulan şirket, 1955 yılına değin yaklaşık 22 yıl boyunca çeşitli adlar altında farklı bakanlıklara bağlı olarak faaliyet gösterdi. Bu doğrultuda, uluslararası ticaret kuralları gereği özel hukuk kuralları ile yönetilen bir havayolu şirketine olan gereksinim sonucu devlet, 21. 05. 1955’te çıkarılan 6623 sayılı Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı Kanunu ile hükümete Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı’nı (THYAO) kurma yetkisi vererek, Türk Hava Yolları anonim şirket olarak kuruldu.

Özellikle 80’li yıllar başta Türk Hava Yolları olmak üzere kimi kamu kurumlarının özelleştirilmesi tartışmaları ile geçti. Bu bağlamda, Türk Hava Yolları’nın özelleştirilmesi çalışmaları, 1980’li yılların sonu ve 1990’ların başlangıcında devam etti ve ilk olarak Mart 1990’da sermayesi 700 milyar liraya çıkarılarak, Kamu Ortaklığı İdaresine bağlandı. 22. 08. 1990 tarihli 90/822 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türk Hava Yolları özelleştirilme kapsamına alındı ve hisselerinin yüzde 1,8’i halka arz edildi. Bu adım Türk Hava Yolları’nın özelleştirilmesinde ilk adımı teşkil etti. 1990 yılından itibaren yüzde 98,2 oranındaki devlet hissesi özelleştirme kapsamında olan işletme, 1994 yılına gelindiğinde ise, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı kapsamına alındı ve 2004 yılının Aralık ayında Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ait hisselerin şirket sermayesinin yüzde 23’üne tekabül eden kısmını halka arz yöntemiyle piyasaya açılarak halka arz edildi. 2006 yılının Mayıs ayında ise Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ait hisselerin şirketin sermayesinin yüzde 28,75’ine karşılık gelen kısmı halka arz edildi ve Türk Hava Yolları sermayesinde yer alan kamunun payı yüzde 49,12’ye düştü. Bu adım ile Türk Hava Yolları kamu niteliğini kaybederek özel bir şirket statüsüne sahip oldu. 2017 yılına gelindiğinde ise, Türk Hava Yolları yasal statüsünün ise bir kez daha hem de köklü bir biçimde değişikliğe uğradığı görülmektedir. Buna göre Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın 06. 02. 2017 tarih ve 55482581-150.01/745 sayılı Kararına istinaden THY sermayesinin yüzde 49,12’sine tekabül eden kısmı 03. 02. 2017 itibariyle 2016 yılında kurulan Türkiye Varlık Fonu’na devredildi. Türk Hava Yolları, halen faaliyetlerine İstanbul Havalimanı merkezli olmak üzere devam etmektedir.

Referanslar

Albayrak, İ. (1983). Dünden Bugüne Türk Havayolları (1933-1983). İstanbul: Cenajans Yayınları; Nergiz, A. (2008). Türkiye’de Sivil Havacılığın Gelişimi ve THY. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; THY (2008). 75. Yılında THY (1933-2008). İstanbul: Türk Hava Yolları; Yurtoğlu, N. (2016). Sivil Havacılık Sektörü İçerisinde Yer Alan THY’nin Tarihi Gelişimi (1933-1960), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 12(23): 303-336.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Yalçınkaya, A. (2019). Türk Havayolu Taşımacılığı Sektörünün Tarihsel Gelişimi ve Devlet Müdahaleleri (1933-2006), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15(29): 405-442.