Bayrak taşıyıcı havayolu işletmesine ulusal taşıyıcı da denmektedir. Belirli bir devlete kayıtlı olan ve/veya uluslararası operasyonlar için devlet tarafından onaylanan imtiyazlı haklara sahip bir havayolu işletmesidir. Bayrak taşıyıcı havayolu işletmesi bazen tamamen devlete ait olup devlet tarafından işletilirken bazen devlete ait olup özel işletme olarak da işletilmektedir.

Bayrak taşıyıcısı fikri, 1944’te Chicago Konvansiyonu toplantısında ortaya çıktı. Sözleşmede bayrak sahibi havayolu işletmesi “Ülkenin sahip olduğu ve vatandaşları tarafından etkili bir şekilde kontrol edilen işletme” olarak tanımlandı. O tarihlerde ABD ve diğer bir kaç küçük devlet haricindeki tüm ülkelerde havayolu şirketleri, bulundukları devletlere aitti. Bu yüzden, havacılık antlaşmalarında ismi belirtilen şirketler doğal olarak devletlere aitti ve bayrak taşıcıyı olarak adlandırılmıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra devletler oluşturduğu havacılık politikası sonucunda havayolu işletmeleri kurdular. Havayollarının yaratılması ve sürdürülmesi yüksek sermaye gerektirdiğinden dolayı hükümetler öncülük etmek zorunda kaldı.

Bayrak taşıyıcı havayolu işletmesi ülkeler arası yapılan ikili havayolu taşımacılığı antlaşmalarında, altyapı harcamalarında, yolcu biletlerinde veya yakıtta daha düşük vergilendirme gibi imtiyazlardan faydalanmaktadır. Örneğin ikili havayolu taşımacılığı antlaşmalarında Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü yetkili olmasına rağmen uluslararası havayolu pazarlarına ilişkin ekonomik düzenlemelerin şekillenmesinde Türkiye’nin bayrak taşıyıcısı konumundaki Türk Hava Yolları’nın (THY) büyük rol oynadığı görülmektedir. Özellikle yerel veya uluslararası pazarlarda havacılık haklarının paylaştırılmasında THY’ye öncelik tanınmaktadır.

Bayrak taşıyıcı havayolu işletmelerine Fransa’da Air France (AF), İtalya’da Alitalia (AZ), İngiltere’de British Airways, Almanya’da Lufthansa örnek verilebilir. Bayrak taşıyıcı havayolu işletmesi denince havayolu işletmesinin filosunda bulunan uçakların üzerinde veya kuyruğunda ait olduğu devletin bayrağının olması gerektiği anlaşılmamalıdır. Bayrak taşıyıcı kavramı; ait olduğu ülkeye temsilcilik eden, öncü imaj sergileyen havayolu işletmesi anlamında olup, sembolik bir kavramdır. Buna örnek olarak Lufthansa havayolu şirketi verilebilir. Bu şirket Almanya’nın bayrak taşıyıcısı konumunda olsa da filosunda Almanya bayrağıyla ilişkilendirilebilecek bir sembol veya logo bulunmamaktadır.

Dünya ekonomisinin henüz küreselleşmediği yıllarda küresel bir karaktere sahip olan havayolu sektörünü uzun yıllar boyunca devletlerin bayrak taşıyıcıları temsil etti. Ancak zamanla değişen şartlar ve ABD’de başlayan serbestleşme hareketinin Avrupa Birliği’ni de etkisi altına almasıyla, bayrak taşıyıcı kavramı etkisini günden güne yitirmektedir. Ayrıca ABD ve AB’nin başlattığı açık semalar atılımı etkisi ile devlet kontrolündeki havayolu şirketlerinin sayısı azalırken, bayrak taşıyıcı kavramının eski önemini kaybetme ihtimali vardır.

Ulusal havayolu şirketleri bulundukları ülkenin girişimleri ile kurulan, mülkiyetlerinin tamamı veya belirli bir oranı kamu sahipliğinde olup genellikle ülkenin hükümet politikaları ile işletilen ve bayrak taşıyıcı havayolu şirketi olarak nitelendirilen şirketlerdir. 

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ABD’de yaşanan serbestleşme hareketlerinin dünyaya yansımasıyla birlikte devlet politikaları havacılık sektöründe özelleştirmeye ağırlık vermiştir. Böylelikle havacılık sektörünün başlangıcında mülkiyet sahipliği devletin elinde olan havayolu şirketleri zamanla özelleştirilmeye başlanmıştır. Havacılık sektörünün girmiş olduğu bu serbestleşme dönemi uluslararası rekabeti arttırmıştır. Serbestleşen havayolu şirketlerinin uçuş ağı ve ticari faaliyetleri büyüdükçe artan rekabete ve hizmet kalitesine devlet yardımları yetersiz kalmıştır. Böylelikle ülkeler bayrak taşıyıcı şirketlerini tamamen özelleştirmiş ya da daha az destekleyerek halka arz etmiştir. Bununla birlikte ulusal havayolu şirketleri ilgili ülkedeki özel havayolu taşımacılığında pazar girişimlerinin önünde büyük bir engel olarak da görülmektedir. Devlet tarafından özelleştirilmeyen havayolu şirketleri hükümetin uyguladığı sosyal, ekonomik ve siyasi politikalar çerçevesinde, devletin belirlediği destinasyonlara tarifeli havayolu seferleri düzenlemek durumunda kalabilmektedir. Bu nedenle bayrak taşıyıcı havayolu şirketlerinin tamamen veya kısmen özelleştirilmesi havayolu pazarına giriş engellerinin kaldırılması, yeni uçuş rotalarının açılmasına ve pazardaki tekel gücün az da olsa azalmasına olanak sağlamaktadır. Bir ülkede havayolu pazarına yeni oyuncuların eklenmesi rekabeti arttırarak hem altyapıda hem de hizmet alanda iyileştirmeyi beraberinde getirmektedir. Bu nedenle günümüzde ulusal (bayrak taşıyıcı) havayolu şirketlerinin çoğunlukla özelleştirildiği söylenebilmektedir.

Ulusal havayolu şirketlerinin en belirgin imaj algısı bayrak taşıyıcı bir kimliğe sahip olmalarıdır. Bu havayolu şirketleri ülkelerini temsil etmek üzere faaliyetlerini yürütmekte olup, ülkenin askeri ve politik amaçlarına hizmet etmektedir. Özellikle şirket politika ve uygulamalarının ülkenin politikaları ile uyumlu olması ve atılan her adımda ülkenin imajının korunması oldukça önemlidir. Ulusal, bir diğer adıyla bayrak taşıyıcı havayolu şirketleri aynı zamanda ülkenin ekonomik, siyasi, turizm alanlarında tanıtımını yapmak için önemli bir aracıdır. Uluslararası havayolu pazarında rekabet gücü yüksek olan şirketler ülkenin kargo taşımacılığı ile ithalat ve ihracat faaliyetlerini arttırabilmektedir. Ayrıca sadece tanıtımla kalmayıp uluslararası seyahati desteklemeleri ve sunmuş oldukları geniş uçuş rotası arzı ile ülkedeki turizm faaliyetlerinin artmasına somut anlamda katkı sağlamaktadırlar. Özellikle bu şirketler aldıkları maddi ve manevi devlet destekleri sayesinde yeni uçuş rotalarını belirleyebilmekte ve uçulmayan güzergahlara uçuş gerçekleştirebilmektedir. Bu açıdan bakıldığında bu durum hem ulusal havayolunun ülkesine hem de karşı ülkeye ekonomik ve sosyal açıdan refah sağlamaktadır. 

Ulusal havayolu şirketleri genellikle bulundukları ülkenin en yoğun uluslararası havalimanını kendilerine ana üs olarak belirlemektedir. Bu duruma Türk Hava Yollarının İstanbul Havalimanı’nı (IST), Lufthansa Hava Yolları'nın Frankfurt Havalimanı’nı (FRA) ve British Airways’in Londra Heathrow Havalimanı’nı (LHR) ana üs olarak belirlemesi örnek gösterilebilir. Ayrıca bu havayolu şirketleri genellikle IATA ve ICAO gibi uluslarlarası örgütlerin hizmet standartlarına yüksek düzeyde uyumluluk sağladığı da görülmektedir. Ulusal havayolu şirketleri geniş filo ağlarının yanı sıra uçuş rotalarını da girmiş oldukları havayolu ittifakları sayesinde genişletebilmektedir. Örneğin Türk Hava Yolları, Lufthansa ve Air Canada’nın en büyük havayolu ittifaklarından biri olan Star Alliance’ın, Air France’ın SkyTeam’in British Airways ve Japan Airlines’ın ise Oneworld’İn üyesi olduğu görülmektedir.

Kısacası ulusal havayolu şirketlerinin temsil gücüne sahip olmalarının yanı sıra yarattıkları istihdam gücü, destekledikleri ticari ve turistik faaliyetler ile ülkelerin önemli kaynaklarından biri olduğu söylenebilmektedir.