Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve Sergisi
Etkinlik Sergi
(İstanbul, 14 Nisan – 14 Haziran 2011)
-
2020
Kahve koyu renkli, acı, hafif asitli ve içeriğindeki kafein maddesinden dolayı insan zihnini uyaran, dünyada en yaygın tüketime sahip sıcak bir içecek türüdür. XVI. yüzyılın ortalarında Yemen’deki Sufi dervişler tarafından gece namazlarında uyanık kalmak için içilen kahvenin Kanuni Sultan Süleyman döneminde Yemen Valisi aracılığıyla Osmanlı'ya geldiği bilinmektedir; Yemen’e de Somalili tüccarlar getirmiştir. Diğer bir rivayete göre ise 1555’de Tahtakale’de iki Halepli tüccar tarafından açılan kahvehanede yaygınlaşmıştır. Kuzey Afrika, Pers ve Osmanlı İmparatorluğu üzerinden Afrika dışına yayılmış olan kahvenin İngiltere ve Fransa’ya ulaşması XVII. yüzyılın sonlarını bulmuştur.
Kahve çekirdeklerinin toplandığı coffea, rubiaceae ailesinden çiçekli bir bitki cinsidir. Bodur bir çalı olan coffea ancak üç – beş yaşında ürün vermektedir. 120 çeşidi bulunan coffea bitkisi Afrika’nın tropik bölgeleri ve güneyine aittir. Etopya ve Sudan’ın Boma Platosu kökenli coffea arabica daha tatlı olması nedeniyle üretimin yüzde 60’ını, robusta olarak bilinen coffea canephora ise kafein oranının yüksekliği nedeniyle üretimin yüzde 45’ini karşılamaktadır. Günümüzde tropik iklim süren bölgeleri olan 70 ülkede kahve yetiştirilmektedir. Olgunlaşan kahve çekirdekleri toplanır, işlemden geçirilir, kurutulur ve arzu edilen tada göre kavrulur, çekilir ve demlenir. Türk kahvesi telvesi ile birlikte sunulan tek kahve çeşididir. Bunun sebebi Türkler tarafından bulunan özel ince çekimli hazırlama yöntemidir. Tören havasına sahip sunumda ise stil puşidesi olarak adlandırılan altın ya da gümüş işlemeli örtüler, yine gümüş ya da tombaktan yapılan sitil takımları ve değerli mücevherlerle bezeli fincan zarfları kullanılmıştır. Küçük ölçekli seramik ya da porselen fincanlarda sunulan kahvenin yanında tatlı olarak reçeller, koyu kıvamlı tatlı veya çevirmeler ikram edilmiştir.
II. Abdülhamit kahveyi çok sevmekte ve kendine özgü bir şekilde içmektedir. Kızı Ayşe Osmanoğlu şöyle anlatmaktadır: “Babaannesinin yadigârı küçük altın tepsiye konan bir gümüş cezve ve iki özel beyaz fincan. Önce birinci fincan, sonra ikinci fincana konulan kahveler içilir. Rus Grandükü II. Nikola Ayestafanos Antlaşması'nın ardından sarayı ziyaretinde kahve içmiş, çok beğenmiş, kendisine ibrik, tepsi, kahve örtü ve zarflı kahve fincan takımı hediye edilmiş. Erken seramik fincan örnekleri kilden yapılmış; zamanla karışımlarına silikat gibi sertleştiren malzemeler eklenmiş; pişirilmiş ve sır ile renklendirilmiş parlak yüzeylere sahip olmuşlar”.
Sergi Avrupa’daki seçkin porselen fabrikalarının Osmanlı pazarı için ürettikleri fincanlardan oluşmaktadır. Sergide 85 takım çoğu ilk defa görülecek olan eserin ortak özellikleri boyutlardadır. Ağız çapları dört ila yedi santimetre olan fincanların yükseklikleri dört ila altı santimken, tabakları da 10 ila 13 santimetre ölçülerindedir. Topkapı Sarayı Müzesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Müzesi'nin Koleksiyonlarından parçalar da yer almaktadır. Sergi, her gün 09:00 – 17:00 saatleri arasında ücretsiz olarak gezilmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar
Basan, G. (2006). The Middle Eastern Kitchen, New York: Hippocrene Books; Fregulia, J. M. (2019). A Rich and Tantalizing Brew: A History of How Coffee Connected the World. Fayetteville: University of Arkansas Press; Kuran, A. B. (1959). Osmanlı İmparatorluğu’nda İnklılap Hareketleri ve Millî Mücadele. İstanbul: Çeltüt Matbaası; Loimeier, R. (2013). Muslim Societies in Africa: A Historical Antropology. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press; Osmanoğlu, A. (2000). Babam Abdülhamit. İstanbul: Mona Kitap Yayınları; Saberi, H. (2018). Teatimes: A World Tour. Londra: Reaktion Books; Sarı, E. (2017). Istanbul: The Guide. İstanbul: Nokta E-Book Publishing; Small, E. (2009). Top 100 Food Plants: The World’s Most Important Culinary Crops. Ottawa: NRC Press; Kültür Bakanlığı. (1999). Osmanlı İmparatorluğu Türk Dönemi İşlemeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları; Yıldız, Y. (2011). Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve. İstanbul: T.B.M.M. Milli Saraylar Yayınları.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Yıldız, Y. (2011). Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve, İstanbul: T.B.M.M. Milli Saraylar Yayınları.