Somut Olmayan Kültürel Miras Turizmi

Kavram Turizm Çeşitleri Üretim Yönetimi ve Pazarlama

Kültürel mirasın korunması anlayışı uluslararası alanda ilk olarak 1946 yılında UNESCO’nun girişimleri ile oldu. Başlangıçta kültürel mirasın korunması kapsamında tarihi ve sanatsal eserleri içeren somut objeler düşünüldü. Sonraları somut varlıkların dışında kalan kültürel değerlerin belirlenmesi ve korunması düşüncesi yaygınlık gösterdi ve bu miras başlangıçta folklor olarak adlandırıldı. 1973 yılında UNESCO’nun düzenlediği Bolivya Deklarasyonunun ana teması; 1954, 1970 ve 1972 yıllarında kabul edilen sözleşmelerin kapsamında olmayan kültürel mirasın (somut olmayan) UNESCO tarafından nasıl korunacağı sorunu oldu. Bu toplantıda, folklor tanımı yerine materyalsiz miras veya manevi miras olarak kullanılması kararı alındı. UNESCO’nun söz konusu tarihe kadar düzenlediği sözleşmelerdeki kültürel miras algısı obje ve mimari odaklıdır. Somut olmayan kültürel miras tanımlaması ilk olarak UNESCO’nun 25. Genel Konferansı’nın (15.11.1989) Genel Kurulunda kabul edilen Geleneksel ve Popüler Kültürün Korunması Tavsiye Kararı’nda yer almaktadır.

Günümüzdeki anlamı ile somut olamayan kültürel miras kavramı, Paris’te düzenlenen UNESCO 32. Genel Konferansı’nda (17.10.2003) Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ile uluslararası alanda kabul edildi. İngilizcesi intangible cultural heritage, Fransızcası patrimoine culturel immatériel olan kavramın tanımlaması sözleşmenin ikinci maddesinde; Toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar” biçiminde yer almaktadır. Somut olmayan miras kavramı, öncesinde yerine kullanılan folklor, sözlü miras, görenek, yaşayan kültürel miras ve popüler kültür gibi kavramların uluslararası alanda farklı kullanımlarını ve yanlış anlaşılmaları önlemek için tercih edildi.

Sözleşmede somut olmayan kültürel mirasın kapsamı; gösteri sanatları (halk tiyatrosu, karagöz, kukla, meddah, vb.), sözlü gelenekler ve anlatımlar (atasözleri, destanlar, hikâyeleri, efsaneler, fıkralar, halk masallar vb.), ritüeller, toplumsal uygulamalar ve şölenler (doğum, nişan, düğün vb. kutlamalar), doğa ve yerel coğrafya ilgili bilgi ve uygulamalar (geleneksel yemekler, halk hekimliği, yerel takvim uygulaması, meteoroloji tahminleri vb.), el sanatları (telkâri, dokumacılık, yerel mimari, nazar boncuğu, bakırcılık) şeklinde sıralanmaktadır.

Kültürel mirasla ilgili turizm hareketliliği 1980’li yıllardan sonra otantiklik arayışı ve farklı kültürleri deneyimleme isteğinin giderek artması ile önem kazanmaya başladı. Günümüzde turizm hareketliliğine katılan insanların önemli bir kısmı seyahat ettikleri ülkenin kültürünü merak etmektedir. Planlı bir şekilde yapılan turizm faaliyetlerinde yerel halkın kültürel değerlerinin korunması mümkün olabilmektedir. Turizm faaliyetleri kapsamında somut olmayan kültürel miras turizmi değerlendirildiğinde; köy yaşam tarzını, geleneksel kıyafetler, el sanatları, Karadeniz Bölgesi’nde yayla kültürü, Urfa’nın sıra geceleri, Konya’nın sema gösterileri, İstanbul’un saray mutfağı, Mardin’in sedef kakması, Manisa’nın mesir macunu şenliği, yöresel yemekler, nazar boncuğu, halk oyunları gibi yerele özgü değerleri temsil eden kültürel öğeler turizm ürününe birer girdi olarak eklenmektedir. Söz konusu örnekler belirli bir bölgeye özgü olup önemli tarihlerde gerçekleştirilebilmekte ve o dönemde bir turizm etkinliği olarak değerlendirilebilmektedir. Bununla birlikte oteller, restoranlar gibi çeşitli turizm işletmelerinde de somut olmayan kültürel değerler gerek mekân olarak gerek animasyon ekipleri ile ürün olarak sunulmaktadır. Türk gecesi organizasyonları buna örnek verilebilir.

Referanslar

Arıoğlu, İ. E. ve Aydoğdu-Atasoy, Ö. (2015). Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında Geleneksel El Sanatları ve Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turkish Studies, 10 (16): 109-126; Kurin, R. (2004). Safeguarding Intangible Cultural Heritage in the 2003 UNESCO Convention: A Critical Appraisal, Museum International, (56): 66-77; Kültür ve Turizm Bakanlığı (2014). Geçmişten Geleceğe Yaşayan Kültür Mirasımız, Türkiye Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri. Ankara: Özyurt Matbaacılık; Oğuz, MÖ (2013). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yayıncılık; Türker, A. ve Çelik, İ. (2012). Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarının Turistik Ürün Olarak Geliştirilmesine Yönelik Alternatif Öneriler, Yeni Fikir, 9 (2): 86-98.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Kültür ve Turizm Bakanlığı (2014). Geçmişten Geleceğe Yaşayan Kültür Mirasımız, Türkiye Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri. Ankara: Özyurt Matbaacılık; Oğuz, MÖ (2013). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yayıncılık.