Sion/Korydalla Hazinesi
DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Arkeoloji
(Antalya, Kumluca. 1963)
-
2025
Sion (Korydalla) Hazinesi, Antalya'nın Kumluca ilçesine bağlı Hacıveliler Mahallesi'nde yer alan Korydalla Antik Kenti’nin kuzeyindeki Büyük Asar Tepesi yamacında, 1963 yılında yasadışı bir kazı sonucunda toplu halde gömülü olarak keşfedilmiştir. Bu keşfin ardından bazı eserler yağmalanarak yurtdışına kaçırılmış, kurtarılan eserler ise İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde restorasyon işlemlerinin tamamlanmasının ardından Antalya Müzesi'ne getirilmiştir. Eserler, Antalya Müzesi ve yurtdışında bulunan dört farklı koleksiyon olmak üzere toplamda beş koleksiyona dağılmıştır. Yurtdışındaki eserlerin çoğunluğu, Washington’da bulunan Dumbarton Oaks Bizans Koleksiyonu’ndadır. Diğer yurtdışı koleksiyonları ise Londra’daki Digby Jones ve Hewett Koleksiyonları ile Cenevre’deki George Ortiz Koleksiyonu'dur. Dumbarton Oaks ve George Ortiz Koleksiyonu’nda yer alan eserlerin görselleri koleksiyonların resmi sitelerinde görülebilirken, Londra’daki koleksiyonlarda yer alan eserlerin izine rastlanılamamıştır. Bu iki koleksiyondaki eserlere ait bilgiler, sadece eserlerin yayınlandığı kaynaklardan elde edilebilir. Koleksiyonlarda yer alan objeler toplu olarak incelendiğinde ve günümüze parça halinde gelen eserler birleştirildiğinde, hazinenin toplamda elli yedi parça eserden oluştuğu tespit edilmiştir. Buna ek olarak, I. Leon (457-474) dönemine ait bir bakır sikke, bir adet yüzük ve yirmi dokuz adet gümüş çivi de bulunmuştur. Bu buluntular haricinde ne olduğu kesin tanımlanamayan ve hangi esere ait olduğu bulunamayan parçalar da yer almaktadır. Elli yedi parça eser arasından iki adet asa altından, bir adet kerpeten bronzdan, geri kalan tüm eserler ise gümüşten yapılmış olup bazıları altın yaldızla süslenmiştir. Antalya Müzesi'nde on üç adet, Washington Dumbarton Oaks Bizans Koleksiyonu'nda otuz beş adet, Cenevre George Ortiz Koleksiyonu'nda bir adet ve Londra Digby Jones Koleksiyonu'nda bir adet eser bulunmaktadır. Ayrıca, parçaları Antalya Müzesi, Washington Dumbarton Oaks Koleksiyonu ve Londra Hewett Koleksiyonu’na dağılmış yedi eser mevcuttur.
Yirmi dört eserin üzerinde, gümüş eserlerin devlet kontrolünden geçtiğini belgeleyen beşer adet imparatorluk kontrol damgası bulunur. Damgalardan birinde imparator I. Iustinianus’un büstü, ikisinde imparatorun damgası ve diğer ikisinde de bu damgaları uygulayan ofisin (Comes Sacrarum Largitionum) baş memurunun ismi yer alır. Bu, eserlerin VI. yüzyılın ikinci yarısında üretildiğine işaret eder. Kırk dört adet objenin üzerinde ise farklı tekniklerde yazılmış ithaf yazıtları yer almaktadır. Bu yazıtlar sayesinde eserlerin bir kiliseye ya da manastıra bağışlandığı anlaşılabilmektedir. Otuz dokuz tanesinin üzerinde bağışlayan kişinin ismi ya da monogramı bulunmaktayken, geriye kalan beş adet eserin üzerinde ise isim bulunmamakta, sadece ithaf yazısı yer almaktadır. İsimlerin yer aldığı yazıtlar sayesinde eserlerin kimler tarafından bağışlandığı ve en fazla bağışı kimin yaptığı belirlenebilmektedir. Bu yazıtlara göre eserler Piskopos Eutychianos, Piskopos Paregoros, Zacharias ve Piskopos Theodore tarafından bağışlanmıştır. Bu bağışçılar arasından en fazla eser bağışlayan kişi ise Piskopos Eutychianos’tur. Yazıtlarda geçen “Kutsal Sion Yardım Et” ifadesi, eserlerin Sion hazinesi olarak adlandırılmasına yol açmıştır. Buluntu yeri Kumluca-Korydalla olduğu için bu hazineye aynı zamanda Korydalla veya Kumluca hazinesi de denir.
Korydalla antik kentinde bulunan bu hazinenin menşei hakkında tartışmalar devam etmektedir. Eserlerin kasıtlı olarak bir arada gömülmüş şekilde bulunması ve yakın çevrede henüz bir yapının tespit edilememesi, bu objelerin başka bir yerden buraya gömülmek amacıyla getirildiğine işaret etmektedir. Bazı objeler üzerindeki yazıtlarda "Sion" adının geçmesi ve bağışlayıcının "kutsal Sion yardım et" şeklindeki ifadeleri nedeniyle, bu eserlerin Sion adlı bir manastıra ait olabileceği düşünülmektedir. Likya bölgesinde, MS VI. yüzyılda kurulan Myra antik kentinin kuzeyinde, Karabel-Asarcık köyünün batısında yer alan ve Sionlu Nikolas’ın hayatını anlatan kaynaklarda geçen bir manastır bulunmaktadır. Bu alan, Myra antik kentinden birkaç kilometre kuzeyde olup, objelerin bulunduğu Kumluca’ya ise kırk kilometre uzaklıktadır. Söz konusu manastırın büyüklüğü, adı ve Sionlu Nikolaos’un ünü göz önüne alındığında, Sion Hazinesi'ne ait eserlerin bu manastıra ait olduğu düşüncesi doğrulanmaktadır. Bu eserler, daha sonraki dönemlerde Korydalla Antik Kenti’ne taşınarak gömülmüştür.
Sion hazinesiyle ilgili bir diğer tartışma konusu da hazinenin ne zaman ve niçin gömüldüğüdür. En muhtemel düşünce bu eserlerin kilisedeki kişiler tarafından, VII. yüzyılın ikinci yarısında başlayan ve 809 yılında Myra’nın ele geçirilmesine kadar devam eden Arap baskınları nedeniyle gömüldüğüdür. Sion Manastırına yakın olan Myra’nın Harun Reşid tarafından istila edilmesi, manastırdaki insanları tedirgin etmiş ve objeleri yağmalanmaktan korumak için güvenli bir bölgeye götürüp gömmüşlerdir. Eserlerin üst üste özenli bir şekilde konularak gömülmesi, bazılarının ise kutuya sığması amacıyla bükülerek konulması, hazinenin kasıtlı olarak buraya getirilip gömüldüğü savını daha baskın kılmaktadır.
Hazineyi oluşturan eserler, Bizans Liturjisinin ana ayini olan Ökaristi (Şükran) ayininde kullanılan objeler, aydınlatma gereçleri ve altar tablosu kaplama levhaları ve çivileri olmak üzere üç farklı grupta sınıflandırılabilir. Hazinede altı adet paten, yedi adet kalis, iki adet buhurdan, on iki adet Polykandilion, dört adet kandil, sekiz adet kandil zarfı, üç adet kandil ayağı (Kandelabrum), bir adet kandil askılığı ve altar tablosu kaplama levhaları bulunmaktadır. Patenler, Ökaristi ayininde İsa’nın bedenini sembolize eden ekmeğin konulduğu tabaklardır. Bu patenlerin ağırlıkları beş kilogram ile sekiz kilogram arasında değişmektedir. Tamamı gümüşten olup, üzerleri altın yaldızla kaplanmış, haç ve Histogram motifleri ile süslenmiştir. Patenlerin iki tanesi Antalya Müzesi’nde, üç tanesi Dumbarton Oaks Koleksiyonunda bir tanesi ise Cenevre George Ortiz Koleksiyonu’nda yer almaktadır. Kalisler ise İsa’nın kanını sembolize eden şarabın konulduğu kaplardır. Bu kalislerden dört tanesi Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda üç tanesi Antalya Müzesi’nde sergilenmektedir. Buhurdanlar ise toplamda iki adettir. Bir tanesi Antalya Müzesi’nde diğeri ise Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda bulunmaktadır. Buhurdanlar Ökaristi ayininde tütsü yakımı için kullanılmışlardır. Antalya Müzesi’nde bulunan buhurdan, yuvarlak gövdelidir ve üzerinde İsa’nın doğumu ile ilgili beş sahne yer almaktadır. Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda sergilenen buhurdan ise altıgen gövdeli ve üç adet tavus kuşu ile desteklenen ayağa sahiptir. Eserin orta bölümünde tavus kuşları tarafından bölünmüş alanlarda İsa, Aziz Petrus ve aziz Paulus un madalyonları bulunmaktadır. Sion (Korydalla) Hazinesine ait Polykandilionlar ise birden çok kandilin, üzerinde bulunan kandil yuvalarına yerleştirilerek kullanıldığı aydınlatma gerecidir. Hazinede bulunan Polykandilionlar üç farklı formda karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; haç formunda, dairesel formda ve dikdörtgen formundadır. Beş tanesi Antalya müzesinde yer almakta, yedi tanesi ise Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda sergilenmektedir. Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda bulunan polykandilionların eksik parçaları Antalya Müzesi’nde bulunmaktadır. Hazinede ayinden önce rahibin ellerini yıkaması amacıyla kullanılan üç adet ibrik yer almaktadır. Bunlardan ikisi, kulpları olmaması nedeniyle amfora olarak isimlendirilmiştir. İbriklerden iki tanesi Dumbarton Oaks Koleksiyonunda, bir tanesi ise Antalya Müzesi’nde yer almaktadır. Hazinede bulunan dört adet kantharos tipli kandillerin üç tanesi Dumbarton Oaks Koleksiyonu bir tanesi ise Antalya Müzesi’nde yer almaktadır. Kandil zarfı olarak isimlendirilen, gövdesi ajur yani kesme tekniğinde süslemeye sahip aydınlatma gereçlerinden bir tanesi Londra Digby-Jones Koleksiyonu’nda bütün olarak günümüze gelebilmiştir. Altı tanesi Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda Koleksiyonu’nda ve bir tanesinin parçaları Antalya Müzesi, Londra Hewett Koleksiyonu ve Dumbarton Oaks Koleksiyonu olmak üzere üç farklı koleksiyonda bulunmaktadır. Hazinede kutsal kitabın yüzeyinin korunması için gümüşten yapılmış, üzerinde bitkisel ve figürlü süslememelerin yer aldığı üç adet Kitap kapağı bulunmaktadır. Bunların 2 tanesi Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda, bir tanesi ise parça halinde Antalya Müzesi’nde korunmaktadır. Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda bulunan kitap kapağının bazı parçaları da Antalya Müzesi’nde yer almaktadır. Hazineye ait toplamda üç adet kandil ayağı bulunmaktadır. Kandil taşımak amacıyla üretilmiş bu objelerden iki tanesi kaide, gövde ve başlık olmak üzere üç bölümden oluşan sütun formunda kandelabrum, diğeri ise üçayaklı kaidesi olan, ince uzun gövdeli ve üst kısmında bir disk bulunan kandelabrum tipindedir. Bu kandelabrumlar şu an parça halindedir. Sütun formunda olan iki adet kandelabrum parçaları şu an Dumbarton Oaks Koleksiyonu’nda sergilenmektedir. Diğer üçayaklı kandelabruma ait parçalar, Antalya Müzesi'nin ve Dumbarton Oaks Koleksiyonu'nun depolarında bulunmaktadır. Toplamda on dört parça halinde olan ve altar tablosunu kaplamak amacıyla kullanılan altar tablosu kaplamaları iki koleksiyona dağılmıştır. Bazı parçalar Antalya Müzesi’nde sergilenmekteyken, diğerleri Dumbarton Oaks Koleksiyonu’ndadır. Hepsi gümüşten yapılmış bu levhalar, altar tablosuna yine gümüşten yapılan çiviler ile tutturulmuştur. Hazinede bulunan bir başka aydınlatma gereci ise bir adet bulunan kandil askılığıdır. Eser haç formundadır, bir dikey ve dört adet çapraz kola sahiptir. Her dört yatay kolun ucunda 1er adet, dikey kolun ucunda bir adet olmak üzere toplamada beş adet, lambaların zincirleriyle birlikte asılabilmesi için halkalar mevcuttur.
Bu eserler toplu olarak değerlendirildiğinde, bir kilisenin ihtiyacından fazla sayıda eser olduğu görülmektedir. Bu durum hem hazinenin hem de bağışlandıkları kilisenin veya manastırın önemini vurgular. Roma’daki kiliselere ve Ayasofya’ya imparatorlar tarafından yapılan bağışlar hariç tutulduğunda, özellikle Suriye buluntularıyla karşılaştırıldığında, bu hazineler Bizans dönemi hazineleri arasında benzersizdir. Eserlerin gümüşten yapılması ve o dönemdeki ekonomik değeri, Sion Manastırı'na yapılan bağışların büyüklüğünü gösterir.
Referanslar
Acara-Eser M. (2020). Bizans Maden Sanatı: Dini Törenlerde Kullanılan (Litürjik) Eşyalar. Ankara; Arı, A. (2024). The Sion Treasure Reconsidered The Biographies and Multivalence of Sacred Silver Objects in Sixth-Century Byzantium. Londra: Routledge; Arıkan C. (2012). Lykia'da Erken Bizans Devri'ne Ait Bir Define: Korydalla Hazinesi. İçinde; N. E. Akyürek-Şahin, B. Takmer ve F. Onur (Editörler), Eskiçağ Yazıları 3. İstanbul (ss.129-86); Boyd S. 1992, A “Metropolitan” Treasure from a Church in the Provinces: An Introduction to the Study of the Sion Treasure. İçinde: S. A. Boyd & M. M. Mango (editörler), Ecclesiastical Silver plate in Sixth-Century Byzantium. Washington DC, (ss. 5-38); Fıratlı N, (1969). "Un Trésor du VI e siècle a Kumluca en Lycie". İçinde: Akden Des VII. Internatıonalen Kongresses für Christliche Archäologie. Trier, 5-11 September 1965. Vatican City, (ss. 524-525).