Silvan Malabadi Köprüsü

Doğal ve Kültürel Miras UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi

Diyarbakır’ın Silvan ilçesi sınırları içindedir. Köprü, Silvan ilçesinin doğusunda şehir merkezine yaklaşık olarak 10 kilometre mesafede, Eski Diyarbakır–Bitlis Kervan Yolu’nda, Sâtidame Nehri (Batman Çayı) üzerinde bulunmaktadır. Köprü araç trafiğine kapalı olup sadece yaya trafiğine açıktır. Köprünün bulunduğu yerde Mervani Devleti’nin kurucusu Bad bin Dûstek (373-380/983-990) tarafından yapılmıştır. Bu köprüye yapımcısı Bad bin Dûstek’e izafeten Malabadi (Bad Ailesi) köprüsü adı verildi. Köprünün kitabesinde 542/1147 tarihi ve Mardin- Meyyafarikin Artuklu hükümdarlarından Hüsamettin Timurtaş’ın adı geçmektedir.

Tarihçi İbnü’l Ezrak, Malabadi Köprüsü’nün yerinde, Sâtidame Nehri’nin üzerinde bir köprünün bulunduğunu ve bu köprünün o dönemde Akraman (Karaman) Köprüsü olarak bilindiğini belirtmektedir. Ezrak, bu köprünün kemer yüksekliğinin marangoz ölçüsü ile 60 küsür kol (zira) olduğunu ve köprü bittiğinde dünyada bu köprünün benzeri bir köprü olmadığını dile getirmektedir. Yazar, önceki köprünün 539/1145 yılında yıkıldığını ve onun yerine bugünkü köprünün yapıldığını, köprünün yapımına 541/1146 yılında başlandığını ve 549/1154 tarihinde Necmettin Alpi döneminde büyük bir selin köprünün kalıplarını götürdüğünü ve bir kısımnı yıktığını belirtmektedir. Necmettin Alpi’nin Evkaf Nazarlığı’na atadığı Zahid el Tavıl tarafından köprünün onarıldığını dile getirmektedir. İbnü’l Ezrak’ın verdiği bilgiden, köprünün yapımına 541/1146 yılında Hüsamettin Timurtaş tarafından başlandığı ve 549/1154 yılında Necmettin Alpi döneminde tamamlandığı anlaşılmaktadır. Kitabede geçen 542/1147 köprünün yapımına başlandığı tarihtir. Eser, Vali Kurt İsmail Paşa (1868-1875) ve Vali Faiz Bey (1935) zamanlarında onarıldı. Köprü, Karayolları Bölge Müdürlüğü tarafından 1955, 1985, 2010-2013 tarihlerinde restore edilmiştir.

Kesme taş malzemenden inşa edilen Malabadi Köprüsü, ana gözlü, yollu dik eğimli olan köprüler grubuna girmektedir. Beş gözlü olarak tasarlanan eserde suyun geçtiği göz yüksek ve geniş, yan gözler ise tahliye gözleri olduğunda daha küçük tutulmuştur. Eserin, uzunluğu 281,67 metre, eni 7,15 metre, yüksekliği ise kilit taşına kadar 24.50 metredir. Köprünün ana göz kemer açıklığı 40,80 metredir. Köprünün, biri doğu tarafta diğeri batı tarafta iki odası bulunmaktadır. Yolcuların dinlenmesi ve kalması için planlanan bu odalar dikdörtgen planlı olup üzeri tuğla malzemeden beşik tonozla örtülüdür. Odalar kuzey ve güney tarafta birer pencereyle Batman Suyuna açılmaktadır. Doğudaki odanın içinde tuvalette yer verilmesi dikkat çekicidir.

Malabadi Köprüsü, anıtsal yapısının yanında üzerindeki süslemelerle de dikkat çekmektedir. Köprü üzerinde sarı kalker taşına oyma ve kabartma tekniğinde işlenen çeşitli süslemeler mevcuttur. Bu kabartmalar insan figürleri, arslan ve güneş kabartmalarıdır. Köprünün menba ve mansap yüzlerinde bulunan kabartmalar genelde selyaran ve topukların üst kısımlarına yerleştirilmiştir. Malabadi Köprüsü iç kısmındaki odacıkları, helâ ve çeşitli kabartma figürleriyle dikkat çekmektedir. Sâtidame Nehri’ni (Batman Çayı’nı) aşmak için yapılan köprü, aynı zamanda yolcuların acil durumlarda istirahat edebilecekleri ve konaklayabilecekleri bir eserdir. 1940 yılında köprüyü inceleyen Gabriel köprü için; “Modern statik hesabının olmadığı devirde bu açıklıkta o zaman için böyle bir eser hayranlık ve takdiri muciptir. Ayasofya’nın kubbesi köprünün altına rahatlıkla girer. Balkanlarda, Türkiye’de, Orta Şark’ta bu açıklıkta, bu yaşta köprü yoktur” sözleri köprünün taşıdığı evrensel değerlere işaret etmesi bakımından önemlidir. Kültür turizminin gözde eserlerinden olan Malabadi Köprüsü UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde yer almaktadır.

Referanslar

Çulpan, C. (2002). Türk Taş Köprüleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; Dalkılıç N. ve Halifeoğlu, F. M. (2009). Diyarbakır Merkez ve İlçelerinde Bulunan Tarihi Köprüler. İçinde; K. Haspolat (Editör), Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır (ss. 367–81). Ankara: Diyarbakır Valiliği Yayınları; İbn’ül, E. (19909). Mervani Kürtleri Tarihi. (Çev. M. E. Bozarslan). İstanbul: Yön Matbaacılık; İlter, F. (1978). Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri. Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları; Yıldız, İ. (2013). Bitlis Diyarbakır Kervan Yolu Üzerinde Bulunan Köprüler Üzerine Bir Değerlendirme. İçinde; O. Belli ve V. E. Belli (Editör), VII. Uluslararası Van Gölü Havzası. (ss. 107-124). Bursa: Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.